“Mensen gaan werken om de kost te verdienen. Nochtans keren er in de Europese Unie elke dag 12 mensen niet thuis, omdat ze overleden zijn op de werkvloer. In plaats van hen in hun levensonderhoud te voorzien, heeft het werk hen gedood”, zo lezen we op de Action-Europe website, ontwikkeld door het Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV). De campagne ‘nul doden op het werk’ duurt voort.

Naast arbeidsongevallen zijn er ook de beroepskankers, burn-outs, depressies, hartziekten en zelfs werkgerelateerde zelfmoorden. ‘Sterven door het werk’ is een realiteit.

‘Karôshi’, of sterven van het werk

Er bestaat zelfs een Japanse term, ‘karôshi’, die ‘sterven door het werk’ betekent. Uitputting, beroerte, hartstilstand of zelfs zelfmoord als gevolg van de werkdruk of de werkomstandigheden. Karôshi wordt in Japan sinds de jaren 70 als fenomeen erkend. En hoewel wij vaak geneigd zijn het helse werktempo, de uitputting, de overuren en de werkgerelateerde zelfmoorden met die verre oorden te associëren, bestaat het concept – culturele overwegingen terzijde – overal, dus ook hier bij ons.

Twee miljoen sterfgevallen per jaar als gevolg van het werk

Wat zeggen de cijfers? De Wereldgezondheidsorganisatie en Internationale Arbeidsorganisatie publiceerden in 2021 een gezamenlijk rapport waaruit bleek dat werkgerelateerde ziekten en letsels elk jaar verantwoordelijk zijn voor de dood van bijna twee miljoen mensen wereldwijd. Dit cijfer is redelijk constant en houdt geen rekening met de coronapandemie. Maar liefst 81% van deze sterfgevallen zijn ‘niet-overdraagbare’ ziekten, waaronder chronische obstructieve longziekten (450.000 sterfgevallen), beroertes (400.000) en hartziekten/infarcten (350.000). Arbeidsletsels zijn verantwoordelijk voor 360.000 sterfgevallen per jaar wereldwijd. In het verslag worden 19 ‘risicofactoren’ op de werkplek genoemd. Daartoe behoren lange werktijden, blootstelling aan luchtverontreiniging, astmogenen, carcinogenen, ergonomische problemen en lawaai. Veruit de belangrijkste risicofactor bleek blootstelling aan lange werktijden te zijn (bekijk hier de interactieve kaart).

Gezondere en veiligere werkplekken creëren

“Deze schattingen leveren ons belangrijke inzichten op over de last van werkgerelateerde ziekten, en kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van beleidsmaatregelen en dagelijkse praktijken om gezondere en veiligere werkplekken te creëren. Regeringen, werkgevers en werknemers kunnen allemaal actie ondernemen om de blootstelling aan risicofactoren op de werkplek te verminderen. Verandering van werkpatronen en -organisatie kan deze risicofactoren ook verminderen of elimineren. Als laatste redmiddel kan persoonlijke veiligheidsuitrusting ook helpen bij de bescherming van werknemers die onvermijdelijk in aanraking komen met risicofactoren.”

Guy Ryder, directeur-generaal van de IAO

8% van de kankergevallen houdt rechtstreeks verband met het werk

Hetzelfde geldt op Europees niveau. Zo is er bijvoorbeeld in 8% van de sterfgevallen door kanker in Europa een rechtstreeks verband met het werk. Het EVV vult aan: “Elk jaar sterven ongeveer 100.000 werknemers aan kanker ten gevolge van blootstelling aan gevaarlijke stoffen op het werk. Lange werktijden en psychologische druk op het werk zijn verantwoordelijk voor hartziekten, beroertes, depressies en zelfs zelfmoord. Klimaatverandering brengt nieuwe gezondheids- en veiligheidsrisico’s met zich mee. De COVID-crisis heeft aangetoond dat we op het werk beter voorbereid moeten zijn op toekomstige pandemieën.“

Gezondheid en beroepssituatie

Het is geen geheim meer dat iemands ‘levensstandaard’ zijn of haar gezondheid bepaalt. Armoede en chronische ziekten gaan hand in hand; sociale ongelijkheid heeft een grote invloed. Werkonzekerheid, zorgen over de toekomst, verschillende banen moeten combineren en meer uren moeten presteren, zwaar werk,  flexibele werktijden, shiftwerk en nachtwerk… Al deze factoren zijn schadelijk voor de gezondheid en kunnen dramatische gevolgen hebben.

De Franse organisatie “Observatoire des Inégalités” vat de situatie eenvoudig samen: ‘Beroepsziekten treffen vooral mensen uit de lagere inkomensklasse, zowel arbeiders als bedienden.’ Van alle door het Franse ministerie van Arbeid in 2016 geregistreerde beroepsziekten ging het in meer dan twee derden van de gevallen over arbeiders; 21% van de gevallen betrof bedienden; terwijl slechts 2% betrekking had op intermediaire beroepen en 4% op hogere managers en bedrijfsdirecteuren.

Het Belgisch Observatorium voor Maatschappelijke Ongelijkheid bevestigt dit. ‘De levensverwachting is zeer ongelijk, afhankelijk van het beroep.’ Eén enkel cijfer (uit 2018) spreekt reeds boekdelen: ongeveer 80% van de ongevallen met blijvende invaliditeit of de dood tot gevolg, betrof arbeiders.

De coronapandemie heeft ons er ook aan herinnerd dat de ‘essentiële beroepen’ die vanaf het begin meer risico liepen, vaak verre van de meest gewaardeerde zijn. “De COVID-pandemie heeft geleid tot de dood van verscheidene duizenden werknemers, wat aantoont dat de werkplek een belangrijke bron van besmetting is en dat we beter voorbereid moeten zijn op toekomstige pandemieën,” zegt Pierre Bérastégui, onderzoeker bij het European Trade Union Institute (ETUI).

Voorkomen, voorbereiden en verbeteren: een politieke keuze

Gezondheid op het werk is een politieke kwestie. Het Europees Verbond van Vakverenigingen lanceert daarom een duidelijke oproep aan de Europese Unie: ‘Werk mag niet dodelijk zijn’. Het EVV formuleert aanbevelingen op verschillende niveaus, en vraagt om maatregelen teneinde:

• arbeidsongevallen en beroepsziekten te voorkomen;
• voorbereid te zijn op toekomstige pandemieën;
• de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de werknemers als uitgangspunt te nemen voor de organisatie van het werk en van de werkplek.

“Dit vereist doeltreffende wetgeving en verbeteringen op het gebied van onderwijs, opleiding, preventie, bescherming, toezicht, informatie, inspectie, handhaving en sancties.”

Hier vind je de petitie met de oproep in het Frans en het Engels.