Hoe ziet de klimaattransitie er vandaag al uit in de metaal- en transportsector?

Om de  ergste gevolgen van de klimaatverandering enigszins onder controle te houden, moet de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen (zoals CO₂) drastisch naar omlaag. De Europese Unie neemt alvast het voortouw en wil klimaatneutraal zijn in 2050. Om dat te realiseren zijn belangrijke veranderingen nodig in alle domeinen van de samenleving, ook in industrie en transport.

We gingen eens kijken naar enkele metaal- en transportberoepen. Welke klimaattransities vinden daar op dit moment plaats? Wat betekent dit voor onze werknemers? En welke rol spelen vakbonden in dit verhaal?

DE BUSBOUWER

Een van de metaalbedrijven waar de transitie naar meer duurzaamheid razendsnel verloopt, is VDL Bus in Roeselare. De voorbije vijf jaar is de fabriek volledig overgeschakeld van dieselbussen naar elektrische en hybride bussen. Deze switch bracht uitdagingen met zich mee, vertelt ABVV-Metaal-hoofddelegee Tom Debaere: “De vaardigheden die werknemers nodig hebben zijn totaal veranderd. Vroeger werden onze bussen gemaakt door mecaniciens, vandaag door elektriciens en programmeurs. Een groot deel van het personeel moest de voorbije jaren grondig herschoold worden, anderen hebben het bedrijf verlaten en zijn ergens anders aan de slag gegaan.”

Weerstand

Vooral de snelheid van verandering is indrukwekkend, aldus Tom: “Je mag dat niet onderschatten. Op korte tijd is de manier van werken totaal veranderd. Vooral bij oudere werknemers merk je soms wel weerstand. Zij moeten zich helemaal heruitvinden. Die snelle veranderingen – in combinatie met de flexibiliteit die gevraagd wordt – heeft ook voor mentale problemen gezorgd bij sommige collega’s, soms zelfs tot aan het randje van een burn-out.”

Het is dus essentieel om als vakbond de vinger aan de pols te houden en de directie te laten weten wat er leeft op de werkvloer: “Voor ons is het belangrijk om van dichtbij betrokken te worden bij heel dit transitieverhaal. De mensen moeten veel nieuwe dingen leren en de jobinhoud verandert sterk. Het is onze taak om ervoor te zorgen dat iedereen mee is. In de overlegorganen leggen we veel nadruk op het menselijke aspect en op werkbaar werk. Als dat niet goed zit, dan krijg je problemen.”

Goed voor tewerkstelling

Ondanks de uitdagingen vindt Tom dat VDL Bus de juiste keuze heeft gemaakt om resoluut voor elektrisch te kiezen: “Het is natuurlijk belangrijk omwille van de klimaatkwestie, maar we zien ook een positieve evolutie op de tewerkstelling. Er werken hier vandaag driehonderd werknemers meer dan vijf jaar geleden. En binnenkort verhuizen we naar een spiksplinternieuwe fabriek een beetje verderop. Het wordt een milieuvriendelijke fabriek, met zonnepanelen en een duurzame watervoorziening. We willen niet alleen groene bussen maken, we willen ook een groene fabriek zijn. Dat is de toekomst waar we naartoe moeten.”

DE TAXICHAUFFEUR

De impact van het klimaatbeleid laat zich natuurlijk ook voelen in de transportsectoren. De komende jaren moeten wagens, vrachtwagens en schepen hun CO₂-impact drastisch verminderen. Dat geldt  ook voor de taxisector. We spreken erover met BTB-collega Erik Maes, die deze sector opvolgt: “De vergroening van taxibedrijven is vandaag een zeer actueel thema. Sinds 2020 moeten alle taxi’s aan een bepaalde ecoscore voldoen, waardoor ze nog maar een bepaalde hoeveelheid CO₂ per kilometer mogen uitstoten. Vorige week nog besliste de regering om de korting op brandstofaccijnzen voor transportfirma’s geleidelijk af te bouwen.”

Taxibedrijven schakelen daarom steeds meer over op elektrische en hybride voertuigen, gaat Erik verder: “Dat is natuurlijk noodzakelijk om de klimaatdoelstellingen te behalen en elke sector moet zijn steentje bijdragen. Voor onze chauffeurs zijn er wel enkele aandachtspunten. Zo zijn er vandaag nog te weinig laadpalen. De Vlaamse overheid gaat daarin investeren, maar het mag allemaal gerust wat sneller gaan. Als een wagen moet opgeladen worden, dan is het niet ideaal als er eerst nog een halfuur moet gezocht worden naar een laadpaal. Het bereik van een elektrische wagen is ook nog vrij beperkt in vergelijking met wagen op benzine of diesel. Dat zijn allemaal zaken waarvan we op termijn wel verbetering verwachten.”

Het werk van een taxichauffeur verandert al bij al niet zo heel veel omwille van de klimaattransitie, aldus Erik: “Rijden met een wagen op diesel of op elektriciteit maakt op zich weinig verschil. Het werk blijft in essentie hetzelfde. Maar in heel wat taxibedrijven werken ook mensen die taxi’s repareren en onderhouden. Voor hen is de impact wel groot. Zij moeten op een veilige manier leren werken aan hybride of elektrische voertuigen.”

Grote investering

Tot slot wijst Erik nog op de grote groep taxichauffeurs die aan de slag zijn als zelfstandige: “Voor hen is de aankoop van een nieuwe, milieuvriendelijke wagen natuurlijk een grote investering. We moeten daar rekening mee houden. Het is terecht dat de regels strenger worden, maar niet iedereen heeft de middelen om zomaar om te schakelen. Dat geldt trouwens ook voor andere klimaatgerelateerde investeringen zoals de isolatie van een woning of de aanschaf van zonnepanelen. Overheidsbeleid moet hier een belangrijke rol spelen. Alleen wanneer iedereen meegenomen wordt, kan de transitie slagen.”    

DE STAALARBEIDER

Op staalbedrijf ArcelorMittal Gent wordt ook sterk ingezet op duurzaamheid. Het bedrijf nam onlangs een volledig vernieuwde hoogoven in gebruik die een pak minder CO₂-uitstoot. En recent raakte bekend dat er 1,1 miljard euro zal worden geïnvesteerd in een nieuwe installatie om staal te maken met behulp van aardgas (en later groene waterstof) in plaats van met steenkool. Tegen 2030 moet Arcelor hierdoor een derde minder CO₂ uitstoten dan vandaag.

Veel veranderingen dus. We vragen aan Stijn Van Geem, onze hoofddelegee ter plaatse, hoe hij hiernaar kijkt: “We zijn heel tevreden met de richting die ons bedrijf uitgaat. Onze voortrekkersrol is goed voor onze toekomst, ook wat de tewerkstelling betreft.” Stijn beseft dat het als vakbond heel belangrijk is om alles met een kritische blik op te volgen: “De werkgever heeft goede intenties inzake de klimaattransitie en we krijgen ook veel informatie. We vragen daar ook naar, want we willen op de hoogte zijn van wat er op ons afkomt. Over bepaalde zaken blijft de directie echter vaag. We hebben recent nog meer duidelijkheid gevraagd over de financiering van de nieuwe investering, omdat daar ook veel publieke middelen aan te pas komen. Op zich is dat geen probleem, maar het is wel belangrijk om daar transparant over te communiceren.”

Omscholing

Voorlopig is de impact op de manier van werken voor de arbeiders nog niet veel gewijzigd, maar met de nieuwe installatie zal het productieproces wel ingrijpend veranderen: “Ook daar denken we als vakbond proactief over na. Er zullen nieuwe vaardigheden nodig zijn. Door in te zetten op een sterk opleidingsbeleid willen we ervoor zorgen dat die transitie zo vlot mogelijk verloopt.”

Inzake werkbaar werk zijn er trouwens nog veel dingen die beter kunnen. Eind september legden honderden staalarbeiders het werk neer om de hoge werkdruk, het personeelstekort en een algemeen gebrek aan respect aan te klagen: “Als vakbond proberen we al jaren de werkomstandigheden te verbeteren. En tijdens corona zijn we grotendeels blijven doorwerken, in moeilijke omstandigheden. Sinds de staking probeert de directie wel om meer tegemoet te komen aan onze verzuchtingen, maar het sociaal overleg heeft een ferme deuk gekregen. Hoe dan ook: sociaal overleg en luisteren naar de bezorgdheden van de werknemers blijft cruciaal, ook in tijden van klimaattransitie.”  

HET VAREND PERSONEEL

Tot slot werpen we een blik op de maritieme sectoren. Hier zijn mensen aan de slag die letterlijk ‘op het water’ werken. Denk aan het varende personeel uit de koopvaardij, binnenvaart, sleepvaart of baggersector. Net zoals overal, is ook hier de klimaattransitie volop aan de gang.

Experimenten en investeringen

We luisteren naar Jacques Kerkhof, federaal BTB-secretaris voor de maritieme sectoren: “In heel Europa wordt massaal geïnvesteerd in technologieën om de sector duurzamer te maken. Er lopen overal proefprojecten met waterstof, biobrandstoffen en elektrische aandrijving als alternatief voor fossiele brandstoffen. En het blijft niet bij experimenten, er zijn ook concrete investeringen. In de haven van Zeebrugge werden recent vier nieuwe sleepboten in gebruik genomen – door sleepbedrijf Boluda – die beantwoorden aan de strengste normen op vlak van uitstoot. Ze stoten maar liefst tachtig procent minder CO₂ uit.”

De nieuwe ontwikkelingen volgen elkaar snel op en dat is uiteraard een goede zaak, zegt Jacques: “Het is ook nodig, want de Europese regels worden steeds strenger. Bovendien verwachten ook grote klanten dat de scheepvaart klimaatvriendelijker wordt. Heel wat multinationals willen hun volledige productieproces vergroenen, inclusief het transport over water. Ze stellen dus eisen op vlak van duurzaamheid en als scheepvaartbedrijf moet je daar klaar voor zijn.”

Proactief

BTB volgt deze evoluties uiteraard proactief op, want ze hebben een grote impact op de zeemannen en -vrouwen: “We zetten zeer sterk in op opleiding en vorming, zowel op nationaal als op Europees niveau. De mensen moet leren werken met nieuwe types motoren en nieuwe technologieën. Via de Europese transportvakbond ETF onderhandelen we over nieuwe bemanningsvoorschriften, nieuwe functieclassificaties en werken we nieuwe opleidingen uit. Trouwens, niet alleen de evoluties naar duurzaamheid gaan zeer snel, ook de digitalisering en automatisering zetten zich steeds verder door.”

In heel dat verhaal zijn de prioriteiten voor BTB zeer duidelijk, besluit Jacques: “Of het nu gaat over de klimaattransitie of de digitale transitie, de jobs van onze mensen moeten sociaal, veilig en werkbaar blijven. Goede arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden staan voor ons altijd centraal.”

Het is zonneklaar dat de klimaattransitie volop aan de gang is. Onze werknemers krijgen er op dit eigenste moment zeer concreet mee te maken. De weg naar duurzame industrie en transport is nog lang, maar de bakens zijn uitgezet. De vakbond moet een grote rol spelen in heel dit verhaal. Ze verwoordt de bezorgdheden van de mensen op de werkvloer, zorgt voor werkbare/duurzame jobs en waakt erover dat niemand uit de boot valt. Kortom: zonder vakbonden, geen rechtvaardige klimaattransitie.