Syndicale organisatie en formalisering van informele sectoren zouden in het globale zuiden een flinke stap richting waardig werk kunnen betekenen.

// een bijdrage van ISVI

Het Afrikaanse continent kent een informele economie waarvan de tewerkstellingscijfers doen duizelen. In sub-Sahara Afrika, is dat volgens de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie) gemiddeld 85%. In sommige landen zoals RDC is het zelfs meer dan 90%.

Een groot deel daarvan leeft beneden de multidimensionale drempel van armoede (laag inkomen, onvoldoende voeding, slechte toegang tot gezondheidszorg en onderwijs, slechte huisvesting, …). We kunnen voor deze groep van werknemers nauwelijks spreken van waardig werk: weinig kwalitatief goede jobs, arbeidsrechten die nauwelijks afgedwongen kunnen worden, slechte sociale bescherming en een zwakke of zelfs onbestaande sociale dialoog.

Genegeerd

Een heel lange tijd werd de informele economie genegeerd door beleidsmakers en soms zelfs als bedreigend voor de formele economie ervaren, ook soms door vakbonden. Het is, gek genoeg, de COVID-19-pandemie die de informele sector zichtbaar heeft gemaakt en heeft aangetoond hoe onmisbaar deze is, maar ook hoe ze nauw verbonden is met de formele economie.

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDGs), en meer specifiek SDG 8, waardig werk, heeft als één van de doelstellingen (SDG 8.3) het bevorderen van op ontwikkeling toegespitste beleidslijnen die productieve activiteiten ondersteunen, alsook de creatie van waardige jobs, ondernemerschap, creativiteit en innovatie, en de formalisering en de groei aanmoedigen van micro-, kleine en middelgrote ondernemingen, ook via toegang tot financiële diensten.

SDG 8.8. wil dan weer de arbeidsrechten beschermen en veilige en gezonde werkomgevingen bevorderen voor alle werknemers, met inbegrip van migrantenarbeiders, in het bijzonder vrouwelijke migranten, en zij die zich in precaire werkomstandigheden bevinden.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat zowel overheden als vakbonden op zoek gaan naar manieren om enerzijds informeel werk te formaliseren, en anderzijds waardig werk te versterken.

Internationale syndicale samenwerking

Het programma voor ontwikkelingssamenwerking van IFSI-ISVI opent de mogelijkheid om via uitwisseling tussen onze partners meer te leren van goede praktijken. Onze partners uit Rwanda (CESTRAR en STECOMA) en de Democratische Republiek Congo (COSSEP, CDT en UNTC), samen met IFSI-ISVI, waren gedurende een week te gast bij onze partners in Bénin (CSA-Bénin en UNSTB). Bénin heeft immers een procedure om informeel werk te formaliseren. Bovendien hebben de twee confederaties een expertise opgebouwd om de informele werknemers en werkneemsters te organiseren.

OHADA

Op het Afrikaanse continent zijn er er heel wat initiatieven om de handel te vergemakkelijken, een beetje naar het voorbeeld van de EU. Zo ook de Organisation pour l’Harmonisation en Afrique du Droit des Affaires, opgericht in 1993 en die zeventien West-Afrikaanse landen omvat. Deze heeft als doelstelling om het handelsrecht te harmoniseren en bepaalde wetgeving te uniformiseren.

Deze organisatie was zich bewust van de impact van de informele economie op de nationale rijkdomscreatie van haar lidstaten en probeerde bij te dragen tot een oplossing om de informele actoren naar de formele economie te leiden. Daartoe werd een nieuw statuut in het leven geroepen: de ‘entrepenant’ (= elke individuele ondernemer (entrepreneur), fysiek persoon die op eenvoudige verklaring een professionele, commerciële, burgerlijke, artisanale of landbouwactiviteit aangeeft). Het is op basis van die akkoorden binnen de OHADA dat Bénin zich heeft geïnspireerd om het informele werk te formaliseren. Bénin was het eerste land binnen de OHADA die het nieuwe statuut geconcretiseerd heeft.

In 1997 had Bénin al het Centrum voor de Formalisering van Bedrijven opgericht. Volgens de algemene bedrijfstelling in 2008 was Bénin een land waar 98,5% van de bedrijven of activiteit informeel was en slechts 1,5% formeel. Het aandeel van de werknemers in de informele economie was 90% en goed voor tussen de 60% en 70% van het BNP. Deze telling bleek een wake-up call voor de overheid van Bénin en het is ook toen dat de druk vanuit de vakbonden resultaat begon op te leveren. In 2009 werd het Uniek Loket voor de Formalisering van Bedrijven (GUFE). In 2014 richtte de overheid van Bénin het Agentschap voor de Promotie van Investeringen en Export (APIEX) op.

Kort samengevat komt het systeem van Bénin om informeel werk te formaliseren neer op het verlagen van zowel de financiële drempel als de administratieve via een (online) uniek loket. Informele werknemers kunnen zo hun activiteiten registreren. Het is ook pas na twee jaar dat ze ook belastingen moeten betalen op hun inkomen.

Vakbonden bieden ondersteuning

De vakbonden ondersteunen sterk de formalisering van het werk. Ze ondersteunen echter ook werknemers in het proces. Enerzijds bieden zij training aan in vereenvoudigd bedrijfsbeheer om de stabiliteit van het inkomen te verbeteren, ook voor zij die binnen de informele economie blijven. Anderzijds bieden ze ook praktische administratieve ondersteuning aan, niet zelden ongeletterde, werknemers.

De vakbonden in Bénin hebben ook een stevige traditie opgebouwd om de werknemers in de informele sectoren te organiseren in sectorvakbonden. Deze zijn ook lid van confederaties (ze zetelen zelfs in de beslissingsorganen) en de ‘Global Unions’. Hun gesprekspartner in de sociale dialoog is vaak de lokale en bovenlokale overheid en hebben vaak, dankzij hun goede organisatie, een impact op het werk en leven van de informele werkneemsters en werknemers.

Formeel werk ≠ waardig werk

Formeel werk op zich garandeert niet automatisch waardig werk. De vakbonden hebben een cruciale rol en moeten hun rol als sociale partner blijven spelen. Het is wel zo dat dit binnen een formeel kader makkelijker wordt om arbeidsrechten op te eisen.

Conclusie

Twee belangrijkste vaststellingen: de informele economie is veel georganiseerder dan de naam doet vermoeden en staat niet gelijk aan chaos of anarchie. Bovendien staat de informele economie niet los van de formele. Men zou zelfs kunnen stellen dat de formele niet zonder de informele zou kunnen functioneren.

Toch is het belangrijk om de informele economie te formaliseren om zo de toegang tot arbeidsrechten te vergemakkelijken. Vakbonden kunnen een faciliterende rol spelen en de tegenmacht versterken.