Maart is de maand van de Rechten van Vrouwen! De hele maand brengen we artikels, posts en interviews rond dit thema. Deze tekst is van Aurélie Leroy, onderzoeksmedewerker van het ‘Centre tricontinental’ (Cetri), coördinator van verschillende uitgaven in de collectie ‘Alternatives Sud’ over gendergeweld, de instrumentalisering van gender en migratie
“Vrouwen uit arme landen kwamen een tekort aan arbeidskrachten voor huishoudelijk en verzorgend werk invullen”
Aurélie Leroy
Zoals elk jaar wordt er voor 8 maart, de Internationale Dag van de Rechten van de Vrouw, opgeroepen tot een internationale staking. Door en voor vrouwen.
Deze actie toont aan dat “wanneer vrouwen stoppen” – of dat nu op het werk is of thuis – “de wereld stopt.” Terwijl de staking traditioneel geassocieerd wordt met betaald werk, dekt ze deze keer ook consumptie, opvoeding, huishoudelijk werk en zorgtaken. Dit is een manier om te benadrukken dat al het ‘levenscheppende’ werk waarin vrouwen een essentiële rol spelen, niet langer genegeerd kan worden. Het moet worden gewaardeerd in verhouding met zijn maatschappelijk nut.
Crisissen combineren
Laten we in de aanloop naar deze buitengewone dag een specifiek cijfer onder de loep nemen, dat van vrouwelijk huishoudelijk personeel met migratieachtergrond, zwaar getroffen door de opeenvolging van crisissen. Tegenwoordig is naar schatting de helft van alle migranten wereldwijd een vrouw, en bijna driekwart van het huishoudelijk personeel met een migratieachtergrond is vrouw.
Het verband tussen huishoudelijk werk en internationale arbeidsmigratie van vrouwen is onweerlegbaar aangetoond, met name door de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Genderstereotypen zijn steeds bepalend geweest voor het soort jobs dat migrerende vrouwen uitoefenen, en voor hun migratiepatronen in het algemeen.
‘Zorgwerk’ uitbesteed aan de wereldmarkt
Met de ‘crisis van de sociale reproductie’ in Noord-Europa – door vergrijzing, toetreding van vrouwen uit de midden- en hogere klasse tot de arbeidsmarkt, en sociale afbraak – is een deel van het zorgwerk uitbesteed aan de wereldmarkt. Vrouwen uit arme landen kwamen een tekort aan arbeidskrachten voor huishoudelijk en verzorgend werk invullen. Zo ontstond er een ‘internationale scheeftrekking van reproductieve arbeid’. Deze zorgketen zegt veel over de hardnekkige Noord-Zuidverhoudingen (zelfs al speelt migratie zich meestal intern af, of tussen de landen in het globale Zuiden onderling), maar ook over klasse-, gender- en etnische verhoudingen die elkaar doorkruisen en arbeidsrelaties en migratiestromen sturen.
Wat is reproductieve arbeid? Dit is onbetaald werk, vaak uitgevoerd in het kader van het gezinsleven, dat betaald werk (productieve arbeid) mogelijk maakt. Kinderen krijgen, uitvoeren van zorgtaken en huishoudelijk werk zijn voorbeelden van zogenaamde reproductieve arbeid.
‘Moderne slavernij’
Er bestaat niet zoiets als één situatie van ‘sociale overheersing’ die geldt voor alle vrouwelijk huishoudelijk personeel. Tal van verschillende werksituaties (bv. inwonend of buitenshuis wonend) en -omstandigheden (arbeidsrecht en -verhoudingen) zijn mogelijk.
Wat geldt echter wel voor de hele sector? De werktijden zijn het langst, de lonen het laagst, en een groot deel van de werknemers werkt in omstandigheden die de IAO bestempelt als ‘moderne slavernij’.
En in België?
In België wordt het aantal vrouwelijke huishoudelijke werknemers zonder papieren in de informele sector geschat op enkele duizenden. Meer details zijn hierover niet bekend. Sinds 2018 gingen sommigen onder hen zich organiseren in een liga om voor hun rechten te strijden. Ze weigeren nog langer in isolement en onzekerheid te leven, terwijl ze essentieel werk uitoefenen voor het functioneren van onze samenleving.
Ze willen hun rechten doen gelden en eisen dat de Belgische staat zijn internationale verplichtingen (Verdrag van Istanbul, IAO-Verdrag 189 in het bijzonder) nakomt. Dit kan onder andere door beschermingsmechanismen te bieden wanneer huishoudelijk personeel klacht indient tegen een gewelddadige of uitbuitende werkgever, of door hen toegang te bieden tot legaal werk en opleidingen voor knelpuntberoepen.
Een minimum aan basisrechten zou een eerste stap vooruit zijn gelet op de huidige uitbuiting. Maar dit is onvoldoende.
Het is belangrijk om alle vormen van (onbetaald) werk die het leven in de brede zin van het woord mogelijk maken, grondig op te waarderen. Dit betekent ook sociale en economische waarden in harmonie brengen en veel meer erkenning voor de essentiële reproductieve arbeid, die voor het merendeel door vrouwen wordt uitgeoefend.
Meer info: Alternatives Sud (2023), Migrations en tout “genre”, Vol.30/1, Cetri-Syllepse, Louvain-la-Neuve-Paris.
