Zwarte vrouw, feminist, syndicalist, communist, intellectueel. In de jaren zestig en zeventig belichaamde Angela Davis in de Verenigde Staten alles wat conservatieven verontrustte. Vandaag is zij het vrouwelijke gezicht van de zwarte bevrijding. Met haar beroemde afro-kapsel, nu grijzend, op 78-jarige leeftijd, blijft zij opkomen voor de rechten van onderdrukten.

Tijdens haar passage in België vroeg De Nieuwe Werker haar naar de rol van vakbonden in haar land. Een terugblik op het leven en de strijd van deze onvermoeibare revolutionair.

“Bevrijd Angela Davis”

“Moord”? Niet schuldig. “Ontvoering”? Niet schuldig. “Samenzwering”? Niet schuldig. Angela Davis, met haar oprechte glimlach en zachte stem, was ooit één van de tien meest gezochten op de lijst van de Amerikaanse FBI. In 1970 loopt een ontsnappingspoging in New York tijdens het proces van de zwarte revolutionaire Soledad Brothers mis. Vier mensen komen om het leven. Volgens de autoriteiten behoren de gebruikte wapens haar toe.

Een opsporingsbericht verschijnt en Davis duikt meteen onder. Twee maanden later wordt ze gearresteerd en gevangengezet. Ondanks het isolement merkt Davis in de gevangenis een grote solidariteit met andere gedetineerden. 95% van hen is Afro-Amerikaans of van Puerto Ricaanse afkomst. Ze voelt zelfs solidariteit van sommige penitentiair beambten.

Samen organiseren zij zich om hun rechten te verdedigen. De solidariteitsbeweging verspreidt zich ook buiten de gevangenismuren, in de Verenigde Staten en zelfs over de hele wereld. Verschillende demonstraties voor haar vrijlating vinden plaats. “Bevrijd Angela Davis” is de slogan. “Daar haal ik de kracht vandaan om campagne te voeren tegen wat in de Verenigde Staten een ware industrie is geworden: het gevangeniswezen.”

Angela wordt uitgeleverd aan Californië, waar de doodstraf in de jaren 70 nog bestaat. Maar in 1972, twee jaar na haar arrestatie, behaalt Davis de vrijspraak. Vrijgepleit door een volledig blanke procesjury.

Verontrustend activisme

In de jaren voorafgaand aan haar arrestatie was Angela Davis hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Californië. Zij hield haar lidmaatschap van de communistische partij niet geheim, noch haar verbondenheid met de Black Panthers, de zwarte revolutionaire politieke organisatie. De Black Panthers streden voor de bevrijding van het zwarte volk en sloten daarbij het gebruik van wapens niet uit.

De politierepressie was enorm. Het gerechtelijk apparaat onrechtvaardig, vooral tegenover minderheden. Mensen die op straat folders verspreidden riskeerden arrestatie wegens “belemmering van het voetgangersverkeer” (dit was de “kwaadwillige belemmering van het verkeer” van die tijd, wat vandaag nog aangehaald wordt om vakbondsacties in België te criminaliseren).

Davis voerde campagne voor de vrijlating van politieke gevangenen. Ze nam deel aan vele demonstraties tegen de oorlog in Vietnam. Op straat, in haar klas, in de Afro-Amerikaanse studentenbeweging.

“Het verdedigen van de rechten van onderdrukten bracht risico’s met zich mee”

Ze is briljant. Ze is welbespraakt, meeslepend en inspirerend. Haar activisme en charisma zijn verontrustend. In 1969 stuurt de universiteit Davis weg “omdat ze communist is.” Dat was in die tijd een misdaad. Het verdedigen van de rechten van onderdrukten bracht risico met zich mee. Zij werd één van de belangrijkste doelwitten van de conservatieven. Net als Malcolm X en Martin Luther King, om er maar twee te noemen, die om hun ideeën werden vermoord. Toen ze werd gearresteerd, feliciteerde president Richard Nixon de FBI met de arrestatie van “de terrorist Angela Davis.”

Institutioneel racisme

Angela Davis groeide op in het Amerikaanse Zuiden, bezoedeld door de geschiedenis van slavernij. Ze maakte segregatie van jongs af aan mee. Toiletten gereserveerd voor ‘kleurlingen’, bioscopen met fluwelen tapijten gereserveerd voor blanke kinderen. De aanvallen wanneer een zwarte familie in een blanke buurt kwam wonen… Het gevoel van onrechtvaardigheid en woede overviel haar al snel.

Toen zij pas 12 jaar oud was, boycotte Angela de bussen waarin zitplaatsen werden verdeeld op basis van huidskleur. “Niets maakte me kwader dan passiviteit, stilte”, geeft ze toe in haar autobiografie. Meer dan 60 jaar later, toen een massaal protest uitbrak tegen de moord op George Floyd door een politieagent, ging ze weer de straat op.

Volgens Davis is racisme systemisch, structureel, geïnstitutionaliseerd. Het zit in het rechtssysteem, in de repressie door de politie, in de gevangenissen … “Hoewel het onvermijdelijk wordt versterkt door vooroordelen in het dagelijks leven, dient het bovenal de belangen van de machthebbers.”

Indien wij ervan uitgaan dat vooruitgang betekent dat minderheden geïntegreerd of geassimileerd worden, zonder dat het structurele racisme wordt aangepakt, dan is deze zogenaamde ‘vooruitgang’ geen vooruitgang. De strijd tegen racisme gaat over ons vermogen om instellingen voortdurend in vraag te stellen. En over eenheid: “Onze verschillen kunnen de lijm zijn die ons samenhoudt.”

Intersectionaliteit

Het concept van intersectionaliteit komt vaak naar voren in haar toespraken. “Het verwijst naar inspanningen om samen na te denken over en te strijden rond kwesties als ras, geslacht, klasse en gender.”

“Antwoorden op de oorlog in Oekraïne bijvoorbeeld, betekent niet alleen Oekraïners steunen, maar ook nagaan hoe racisme in dit conflict is ingebed, en hoe bijvoorbeeld ook Afrikanen in Oekraïne erdoor worden getroffen.” Davis wijst op het belang van een echte vredesbeweging, zoals die vroeger bestond, om al deze kwesties aan te pakken.”

Radicale vakbeweging

Angela Davis heeft altijd wel iets gevoeld voor het idee van de arbeidersklasse als de redder van de onderdrukten. Als tiener las zij het Communistisch Manifest van Karl Marx en werd geprikkeld door het perspectief van een wereld zonder uitbuiters en uitgebuitenen, zonder klassen. Davis geloofde dat, om haar uiteindelijke doelen te bereiken, de zwarte bevrijdingsstrijd zou moeten worden opgevoerd binnen de revolutionaire beweging, die op haar beurt alle arbeiders omvatte.

“Het is belangrijk te wijzen op de rol die radicale vakbonden kunnen spelen in de antiracistische en antikapitalistische strijd”

Angela Davis is een vakbondsvrouw. “Ik ben onlangs erelid geworden van de International Longshore and Warehouse Union, een vakbond die de belangen van havenarbeiders behartigt”, zegt ze trots. Deze vakbond stond in de voorste gelederen bij de strijd tegen racisme en kolonialisme, bijvoorbeeld door te weigeren schepen uit Israël of Zuid-Afrika te lossen. “Het is belangrijk te wijzen op de rol die radicale vakbonden kunnen spelen in de antiracistische en antikapitalistische strijd,” zegt ze, met de nadruk op het woord ‘radicaal’.

Racisme is immers inherent aan kapitalisme en aan de uitbuiting van minderheden. Het één kan niet worden uitgeroeid zonder het ander aan te pakken. “Helaas daalt de syndicalisatiegraad bij vakbonden in de VS, terwijl we het mondiale kapitalisme zien woekeren”, betreurt ze. Maar tegelijkertijd wijst zij op positieve en hoopvolle initiatieven, zoals de werknemers die de eerste vakbond hebben opgericht bij Amazon, de machtigste werkgever in de VS.

Klimaat, extreemrechts en sans-papiers

Angela Davis haalde vele andere onderwerpen aan. Wat het klimaat betreft, prees zij de mobilisatie van jongeren, “die altijd voorop lopen bij sociale veranderingen.” Zij had ook kritiek op de initiatieven van de ultrarijken om de ruimte te koloniseren, in plaats van zich te bekommeren om de toekomst van de mens en andere levensvormen op deze planeet.

Zij maakt zich zorgen over de opkomst van extreemrechts in verschillende landen, waaronder Frankrijk, en voegde eraan toe: “Op dit moment van de klimaatcrisis is de aantrekkingskracht van extreemrechtse partijen een zeer slecht teken.”

Voor haar is de strijd van migranten zonder papieren één van de belangrijkste van deze tijd. “De strijd van organisaties die opkomen voor hun rechten stelt de staatsgrenzen, getekend in koloniale tijden, op de proef.”

Zich richtend tot het publiek, tot ons, besluit ze: “Om een betere toekomst te bereiken, moet je je een wereld voorstellen die niet wordt gevormd door kapitalisme of door grenzen.”