Soberheidsbeleid. Streng, kil en blind besparen. Dat is wat Europa voor ons in petto heeft met haar nieuw begrotingsplan, opgelegd aan alle EU-lidstaten. Waarom? Waar gaat het over? Wat zijn de gevolgen? Wat moet er gebeuren?

De “budgettaire soberheid” (‘austeriteit’) die Europa oplegt, verwijst naar een puur budgettair economisch beleid dat erop gericht is de overheidstekorten en -schulden van de lidstaten te verminderen door een combinatie van bezuinigingen, belastingverhogingen en structurele hervormingen. Deze bezuinigingsmaatregelen worden uitgevoerd als onderdeel van ‘economische herstelprogramma’s’ of als reactie op financiële crisissen.

Het Verdrag van Maastricht, de oprichtingsakte van de Europese Unie, legt criteria vast voor Europese economieën zodat deze naar mekaar zouden toegroeien. Deze criteria bepalen een overheidstekort van niet meer dan 3% van het bruto binnenlands product (bbp, de waarde van alle goederen en diensten die op één jaar tijd worden geproduceerd in een land) en een staatsschuld van minder dan 60% van het bbp.

Het bezuinigingsbeleid kwam vooral weer in beeld na de wereldwijde financiële crisis van 2008.

Welke gevolgen?

Het bezuinigingsbeleid eist een zware tol op vlak van kwaliteit, toegankelijkheid en omvang van (overheids)diensten voor de bevolking, en dus van de sociale bescherming. Eén van de eerste bezuinigingsmaatregelen is vaak snijden in belangrijke sectoren zoals gezondheidszorg, onderwijs, sociale zekerheid, hulpdiensten, enz.

Welk plan ligt er vandaag op tafel?

De voorstellen die Europa op tafel legt, vereisen dat een land als het onze zijn overheidsschuld versneld afbouwt en zijn begrotingstekort binnen vier jaar onder de 3% van het bruto binnenlands product (bbp) brengt. Naast het opbouwen van reserves.

Volgens het Planbureau en het Brueghel Instituut zou dit voor België een extra jaarlijkse begrotingsinspanning betekenen van minstens 1% van het bbp, gecumuleerd over een periode van vier jaar. Dat is meer dan 4% van het bbp tussen nu en 2029. Op basis van een bbp dat geraamd wordt op 600 miljard euro in 2029, zal de inspanning dus tussen 25 en 30 miljard euro bedragen. De besparingen zouden in 2025 uitkomen op 7 miljard euro en geleidelijk stijgen om in 2029 de 30 miljard te benaderen.

Dit zou één tiende vertegenwoordigen van het totale budget van de federale overheid in 2029. De helft van dit budget gaat naar sociale zekerheid. In 2023 zal jaarlijks €70 miljard worden uitgegeven aan pensioenen en €15 miljard aan ziekte- en invaliditeitsuitkeringen. 30 miljard besparen betekent dus per definitie een aanslag op de welvaartsstaat.

Niet de schuld van de welvaartsstaat

In maart 2023 had Jean-Marie De Baene, kabinetschef en hoofd van de ABVV-studiediensten het al over de aangekondigde terugkeer van het bezuinigingsbeleid. “De Europese commissie heeft in tijden van corona en de energiecrisis de begrotingsregels wat versoepeld, maar vanaf 2024 wil de commissie terug naar het normaal.” En hoewel het zeker redelijk is dat Europa gezondere overheidsfinanciën wil, hebben we het recht om verantwoording te vragen. “De overheidsfinanciën zijn in zwaar weer terechtgekomen, niet door kwistig om te springen met sociale maatregelen, wel door de pogingen om de falende marktwerking te verhelpen. De verslechtering van onze overheidsfinanciën is vooral het gevolg van aanhoudend crisisbeheer: de private banken ter hulp snellen, de bedrijven bijspringen toen corona de economie dreigde te verstikken, de economische vraag op peil houden toen de energiemarkten niet deden wat ze geacht worden te doen – energie leveren aan betaalbare prijzen.”

Waarom ‘nee’ tegen blinde bezuinigingen?

Europa staat ook voor ongekende uitdagingen op het gebied van klimaatverandering en digitale technologie, zaken die nu al een onmiskenbare impact hebben op het dagelijks leven en werk van mensen. De recente pandemie heeft het belang aangetoond van een effectief gezondheidszorg- en preventiebeleid. Gaan we de fouten van gisteren herhalen en opnieuw bezuinigen op levensnoodzakelijke diensten?

Bovendien leiden opeenvolgende crisissen tot angst voor morgen en voelbare ongerustheid bij de mensen. Deze gevoelens kunnen zich uiten in wantrouwen en vervreemding tegenover de politiek, de media en de ‘traditionele’ sociale spelers in het algemeen. Een aanval op sociaal beleid en sociale bescherming speelt extreemrechts in de kaart, dat munt kan slaan uit allerlei frustraties.

Wat dan wel?

Thierry Bodson, voorzitter van het ABVV: “Blinde bezuinigingen moeten tot elke prijs vermeden worden. Wat we nodig hebben, zijn investeringen. We staan voor een aantal grote uitdagingen, waaronder een rechtvaardige omslag naar een klimaatneutrale economie. We moeten burgers en werknemers weer perspectief geven. We moeten problemen van bovenaf oplossen, op een positieve manier. We kunnen niet gewoon systematisch de werkloosheidsuitkeringen of de pensioenleeftijd aanpakken… We moeten de mensen weer energie en hoop geven”.

Hoop, investeringen, een rechtvaardige overgang: dat is het tegenovergestelde van een blind bezuinigingsbeleid. De inzet is immens. Kan Europa verder dan zijn kortzichtige bril zien?

Algemeen secretaris Miranda Ulens voegt toe: “Gaat Europa een sociaal kerkhof organiseren? Wat voor samenlevingsmodel streef je na waarin de rekening misschien kan kloppen, maar waar een bevolking leeft in onzekerheid en armoede?”

“Europa bevindt zich op een kruispunt waarbij het nieuwe budgettair kader dat momenteel wordt onderhandeld, zorgwekkend veel lijkt op het strikte budgettaire beleid dat volgde op de financiële crisis van 2008-2009. Destijds leidden strikt begrotingsfetisjisme tot een tweede recessie, met alle sociale gevolgen vandien.”

“Naast onze huidige uitgaven staan we immers voor andere grote uitdagingen: de komende jaren is er veel geld nodig voor een doortastend klimaatbeleid. Zonder die investeringen lopen deze vertraging op, wat we ons niet kunnen veroorloven. De EU heeft zichzelf sociale doelstellingen opgelegd, waar ook geld voor nodig is.”

Tegengeluid?

Op dinsdag 12 maart komen de ministers van Economie en Financiën van alle EU-lidstaten samen in Brussel. Het ABVV roept op om de kortzichtige en onverantwoorde budgettaire plannen te verwerpen. “België kan nu nog gewicht in de schaal leggen om sociale afbraak te vermijden. De Europese lidstaten moeten levensnoodzakelijke investeringen kunnen doen in sociale bescherming, openbare diensten en een rechtvaardige transitie.”

De socialistische vakbond roept militanten op om op 12 maart om 11u “lawaai te maken” aan het rondpunt Schuman in Brussel. De boodschap: “No way, we won’t pay (again). Meer informatie vind je hier op de website van het ABVV.