Een belasting op nettovermogens zou een krachtmiddel zijn om de Europese economie een stevige en meer dan nodige duw in de rug te geven, en tegelijk de omwenteling naar een groene economie te financieren.

De Europese Unie gaat, net als de rest van de wereld, door een ongeziene dubbele crisis. Enerzijds hebben we meer dan een jaar coronapandemie achter de kiezen, een gezondheidscrisis zoals we die sinds de uitbraak van de Spaanse griep in 1918 niet meer gezien hadden. Gevolg: ongeveer vier miljoen doden wereldwijd, waarvan ruim 25.000 in ons land.

Daar bovenop kwam een economische neergang die in scherpte zijn gelijke niet kent. De laatste economische schok van dit kaliber, alhoewel minder plotseling, dateert van de jaren ’30, in gang gezet door de beurscrash van 1929. Gevolg vandaag: een economische krimp van ruim zes procent over de volledige Europese Unie.

Oude normaal

Een terugkeer naar de orde van de dag, alsof er niets is gebeurd, zou geen optie mogen zijn. De wereld moet door corona enkele fundamentele transformaties ondergaan. Met wat rommelen in de marge gaan we er niet geraken.

De Europese Unie debatteert al jaren over welke vormen van belasting geld in het laatje kunnen brengen en tegelijk een wapen vormen in de strijd tegen milieuvervuiling en klimaatverandering.

In het kader van de Europese Green Deal, het grootschalige investeringsplan dat de Europese economie moet vergroenen, betalen de lidstaten bijvoorbeeld in functie van de productie van niet-herbruikbare plastics. Aangezien deze productie zwaar wordt ontmoedigd, ziet het er niet naar uit dat dit soort belasting veel geld in het Europees laatje zal brengen.

De luchtvaartindustrie geniet in de EU van fiscale gunstregimes

Daarnaast is er het belasten van het gebruik van fossiele brandstoffen en de afbouw van subsidies van de fossiele industrie. De luchtvaartindustrie, bijvoorbeeld, geniet doorheen de Europese Unie van zeer voordelige fiscale regimes. Afbouw van dit soort indirecte subsidies zou meer dan 55 miljard euro opbrengen. Daarbij moet opgemerkt worden dat de belastinginkomsten per definitie afnemen naarmate belastingen op fossiele brandstoffen effectiever wordt en dus het gebruik van die vervuilende brandstoffen afneemt.

Het tegenstrijdige aan deze maatregelen is als volgt: hoe succesvoller een belasting om gedrag te beïnvloeden, hoe minder geld de belasting in het laatje brengt om, bijvoorbeeld, de strijd tegen klimaatverandering te financieren. Volgens onderzoek van de Foundation for European Progressive Studies (FEPS) kan een belasting op nettovermogens hierop een antwoord bieden: enerzijds kunnen de miljarden aan belastingopbrengsten de Europese economie helpen vergroenen. Anderzijds is het een sterk wapen tegen de vermogensongelijkheid.

Vermogensongelijkheid

“De vermogensongelijkheid stijgt in België”, zo lazen we vorig jaar in de krant De Tijd (11 mei). “De 20 procent rijkste gezinnen bezit 64 procent van het totaal nettovermogen” (nettovermogen is het totaal van de bezittingen min de uitstaande schulden). Het is niet voor iedereen rozengeur en maneschijn. Enkel de rijkste Belgen zagen hun vermogen tussen 2014 en 2017 toenemen. Zelfs tijdens coronajaar 2020 slaagden alle Belgen samen erin hun nettovermogen te doen toenemen met 137 miljard euro (De Tijd, 14 april 2021). Dit was vooral te wijten aan stijgende vastgoedprijzen en door bijkomend sparen omdat vele niet-essentiële winkels de deuren dicht hielden. Een gemiddelde Belg bezit een nettovermogen van 244.000 euro.

De 10% rijksten zijn verantwoordelijk voor bijna de helft (45%) van de koolstofuitstoot

Spreken van een gemiddelde doet uitschijnen dat elke doorsnee Belg dit soort bedragen bezit. Dat is natuurlijk absoluut niet het geval. Zo lezen we nog in de tijd: “Die gemiddelden worden opgekrikt door multimiljonairs en verbergen grote verschillen. Zowat twee derde van de gezinnen bezit minder dan het gemiddelde, een derde bezit meer.” Er is dus een grote vermogensongelijkheid, ook in ons land.

Wat brengt dit nu op?

Veel economen – waaronder de Fransman Thomas Piketty – hielden de laatste jaren pleidooien voor vermogensbelasting als middel om de staatskas te spekken. En die moet gespekt worden om de grootschalige investeringen te financieren voor de vergroening en verduurzaming van de economie. Voor een vermogensbelasting valt heel wat te zeggen, aangezien wereldwijd de tien procent rijksten verantwoordelijk zijn voor bijna de helft (45%) van de koolstofuitstoot. Als we dan toch van “de vervuiler betaalt” een realiteit willen maken … Vermogensbelasting in combinatie met een progressieve inkomensbelasting, zoals we die in ons land kennen, zijn hiertoe de sleutel, in tegenstelling tot regressieve taksen zoals een brandstoftaks, die in Frankrijk in 2019 tot langdurige sociale onrust leidde onder de zogenaamde ‘gele hesjes’.

Het FEPS-onderzoek spitst zich toe op vier modellen, waarbij het eerste model zo’n 192 miljard euro per jaar oplevert. Het uitgebreide model 4 kan tot 1.281 miljard dollar opleveren. Een Europese nettovermogenstaks kan volgens het FEPS een “aanzienlijke bijdrage leveren om de dubbele crisis van enerzijds de coronagevolgen en anderzijds de klimaatverandering aan te pakken. Een nettovermogensbelasting is niet alleen aantrekkelijk omdat het veel meer geld in het laatje brengt dan andere taksen die op dit ogenblik binnen de EU worden besproken, maar ook omdat die de kans biedt om historische hoge vermogensongelijkheid in Europa drastisch te doen afnemen.”