Al zestien jaar organiseert ABVV Charleroi een workshop ter gelegenheid van de Internationale Dag voor Gezondheid en Veiligheid op het Werk. Deze vindt plaats op de symbolische locatie Bois du Cazier, de plek waar in 1956 262 mijnwerkers om het leven kwamen. Vakbondsleden, artsen en mutualiteiten maken er de balans op van de situatie in België, stellen oplossingen voor en delen goede praktijken. Op 28 april was Jean-Pascal Labille, algemeen secretaris van Solidaris, ook uitgenodigd om de resultaten van hun laatste enquête over gezondheid en werk voor te stellen. De conclusies? Alarmerend. De obstakels? Talrijk. Uitleg.

Enkele cijfers

Meer dan een half miljoen langdurig zieken: dat cijfer hoorde of las je ongetwijfeld al eerder. Rechts grijpt dit cijfer aan om een antisociaal beleid te rechtvaardigen, of om de jacht op zieken in te zetten.

“In werkelijkheid is dit cijfer geen bewijs van een controleprobleem bij de mutualiteiten, noch van een neiging van werknemers om te frauderen. Het is een ernstig symptoom van een maatschappij die ziek is van het werk”, legt Jean-Pascal Labille uit.

In de afgelopen twaalf maanden verklaarde 40 procent van de door Solidaris ondervraagde personen dat hun werk vaak een negatieve invloed had op hun gezondheid: zware fysieke belasting, herhaalde blootstelling aan psychologische risico’s tijdens het uitoefenen van hun beroep … Het aantal arbeidsongeschikten bij vrouwen is bijna twee keer zo hoog als bij mannen. Desondanks beschouwt meer dan 90 procent van de respondenten werk als een belangrijk onderdeel van hun leven. Dit geldt nog sterker voor mensen die arbeidsongeschikt of werkzoekend zijn.

Oorzaken

Labille: “Als we de samenleving niet van deze kwalen genezen, zullen we de zieken die deze kwalen veroorzaken niet genezen.” Kortom, we moeten ophouden met zieken een schuldgevoel aan te praten en de oorzaken van het probleem aanpakken.

De mutualiteit onderscheidt drie soorten oorzaken: epidemiologische, maatschappelijke en politieke. Tot de epidemiologische oorzaken behoren de zogenaamde ‘onzichtbare’ ziekten. Denk daarbij aan de explosieve toename van het aantal depressies en burn-outs en de toenemende stress op het werk.

Een ander alarmerend cijfer: een derde van de langdurig zieken lijdt aan psychische stoornissen. Volgens het ABVV steeg het totale aantal langdurige zieken tussen 2018 en 2023 met 23 procent, terwijl het aantal werknemers met een burn-out drie keer zo snel is toegenomen (+70%).

Hoe valt dit te verklaren? Door maatschappelijke oorzaken: de verslechtering van de arbeidsomstandigheden, met name door de toename van onzekere contracten. Het daaruit voortvloeiende verlies van zingeving op het werk. Maar ook de toename van het aantal ouderen op de arbeidsmarkt, een direct gevolg van de verhoging van de pensioenleeftijd en de vergrijzing van de beroepsbevolking.

Ten slotte mogen we de politieke oorzaken, de beruchte ‘hervormingen’, niet vergeten: de afbouw van eindeloopbaanregelingen en de verhoging van de pensioenleeftijd.

Concrete voorbeelden

“Vandaag wil de Arizonaregering de vervroegde uittreding volledig afschaffen”, legt ABVV-voorzitter Thierry Bodson uit. “Tegen 2030 zal het onmogelijk zijn om vóór 67 jaar te stoppen met werken, behalve in geval van invaliditeit.”

Hij vervolgt: “Er worden jaarlijks 195.000 arbeidsongevallen gemeld. Bij werknemers boven de 50 nemen de arbeidsongevallen niet af, in tegenstelling tot bij jongere werknemers. Als je het aantal jaren op het werk verlengt, neemt ook het risico op ongevallen toe!”

Jean-Pascal Labille voegt hieraan toe: “De gemiddelde levensverwachting in goede gezondheid in België schommelt tussen 63 en 64 jaar. En men wil mensen tot 67 laten werken …”

Jacht op zieken

De regering gaat zieke werknemers onder druk zetten om weer aan het werk te gaan. “Er is een echte jacht op langdurig zieken bezig”, zegt de algemeen secretaris van de mutualiteit. “Het is pure ideologie. De maatregelen hebben maar één doel: geld besparen.”

In het paasakkoord wordt beweerd dat werkgevers meer verantwoordelijkheid krijgen voor de re-integratie van langdurig zieken. De realiteit is heel anders. Zo kan een werkgever voortaan een werknemer om medische redenen na zes maanden ontslaan, in plaats van na negen maanden.

Aan de kant van de zieken worden de sancties aangescherpt … “Als je tijdens een re-integratietraject ziek wordt, is er geen gewaarborgd loon meer. Je valt dan meteen terug op de mutualiteit”, legt Thierry Bodson uit.

Voorkomen is beter dan genezen

We kunnen het niet vaak genoeg herhalen: langdurige arbeidsongeschiktheid is geen keuze. “De werkomstandigheden gaan achteruit en de werknemers krijgen de schuld”, zegt Jean-Pascal Labille verontwaardigd. Om de situatie te verbeteren, moeten werkgevers meer verantwoordelijkheid nemen en moet er worden geïnvesteerd in preventie.

Terugkeer naar het werk kan alleen onder drie voorwaarden: het moet vrijwillig zijn – “want werk is een recht, geen plicht”; het moet medisch mogelijk zijn; en het moet leiden tot “echt werk” met goede werkvoorwaarden. Ten slotte is het essentieel om de zwaarte van bepaalde beroepen te erkennen en specifieke maatregelen voor deze beroepen te nemen.

Rol van delegees

Catherine Mathy, delegee bij de Algemene Centrale van Charleroi voor de sector van de dienstencheques en de schoonmaak, schetst een alarmerend beeld van de situatie in deze sectoren. “Er zijn veel zieken. Het ziekteverzuim is hoog. In 2023 bedraagt het 20,3 procent voor de dienstenchequesector.” Voor haar is de diagnose duidelijk: “Het beroep maakt mensen ziek. Na vier jaar werken zijn we zeker vier keer zo vaak ziek als in andere sectoren.”

En toch schieten de preventiemaatregelen grotendeels tekort. Weinig afgevaardigden krijgen de kans om in het kader van hun mandaat binnen het CPBW (Comité voor preventie en bescherming op het werk) de bedrijfsarts te ontmoeten. “De werknemers worden in diskrediet gebracht: ze worden afgeschilderd als luiaards en leugenaars. Werkgevers doen niets aan preventie. De risico’s moeten worden geanalyseerd en de bedrijfsarts moet worden ingeschakeld.”

Er ontstaan echter vakbondsinitiatieven om de gezondheid en veiligheid in de sectoren te verbeteren. Een voorbeeld hiervan is de strijd voor de erkenning van burn-out als beroepsziekte. Een ander initiatief: huishoudelijke hulpen hebben een vragenlijst opgesteld, hun collega’s in het veld ontmoet en medische dossiers samengesteld. Het doel: deze dossiers gezamenlijk voorleggen aan FEDRIS (het federaal agentschap voor beroepsrisico’s) om een collectieve analyse en automatische erkenning van de aandoeningen die verband houden met hun arbeidsomstandigheden te verkrijgen.

“Er is een bewustwording bij de werknemers. Het is belangrijk om banden te smeden, om een collectief te vormen”, benadrukt Catherine. Ze concludeert: “Vandaag zullen de oplossingen niet komen van de overheid of de werkgevers. Ze zullen komen van het CPBW, dat zich bezighoudt met welzijn op het werk. Ze zullen komen van de werknemers zelf.”