“Als de nieuwe Europese begrotingsregels realiteit worden, dan duwen die ons land de dieperik in. Op vier jaar tijd zullen we dan 25 miljard euro moeten vinden”, schrijft Miranda Ulens.  “Die kille boekhoudersmentaliteit mag er niet toe leiden tot gedupeerde burgers die zich nog verder vervreemden van politiek en democratie.“

Aan de vooravond van de Europese betoging in Brussel op 12 december 2023 schreef Miranda Ulens, de algemeen secretaris van vakbond ABVV, onderstaande opinie voor Knack.

Op dit moment sleutelt de Europese Unie flink aan haar begrotingsregels. De Europese Commissie, de Europese Minsterraad en het Europese parlement zijn in een finale fase beland in hun discussies over nieuwe regels voor het begrotings- en schuldenbeleid waaraan de lidstaten moeten voldoen. Tijdens de recente crisissen werden de strenge Maastrichtnormen – maximaal 3% begrotingstekort en 60% schuldgraad – tijdelijk opgeschort. Daar wil men vanaf volgend jaar een einde aan stellen. De Europese Commissie legde ronduit desastreuze voorstellen op tafel, in de eerste plaats voor lidstaten met een minder gunstige uitgangspositie, zoals België.

Als die plannen worden goedgekeurd, betekent dit volgens het Planbureau dat we de komende vier jaar – de zogenaamde aanpassingsperiode – een begrotingsinspanning moeten leveren van ongeveer 25 miljard euro.  De recente voorstellen gaan nog een stuk verder: niet alleen het begrotingstekort onder 3% brengen de komende vier jaar en tegelijk maatregelen nemen om het tekort in de daaropvolgende tien jaar onder die drempel te houden, maar nu ook tegelijk de staatschuld te doen dalen de komende vier jaar. Om het in perspectief te plaatsen: het totale budget voor werkloosheidsuitkeringen in België bedraagt slechts 6 miljard euro. Hoe kunnen we zulke besparingen realiseren zonder onze sociale voorzieningen structureel te ontwrichten?

Differentieer en investeer

Vier punten zijn hier van belang.

Ten eerste, met uitdagingen zoals de vergrijzing en de noodzaak voor rechtvaardige transitie, lijkt het onverstandig en oneerlijk om opnieuw strenge  begrotingsmaatregelen te treffen. We willen niet terugvallen op de bezuinigingspolitiek zoals na 2008. Of wat gaan we doen? De mensen tot hun 70 jaar laten doorwerken? Onze lage pensioenen verder verlagen? Onze gezondheidszorg uitkleden?

Twee: de verplichting om onze staatschuld al tijdens de komende vier jaar te doen dalen. Dit betekent opnieuw dat er geen speelruimte en flexibiliteit is; de cijfers bepalen alles, niet de mensen erachter. Ons advies? Kijk breder naar begrotingstekorten en staatsschuld en zoek geld wanneer het goed gaat; geef ruimte als het economisch minder gaat. Als we dit niet doen, riskeren we economische stilstand, zeker als meerdere landen tegelijk dezelfde maatregelen doorvoeren.

“We willen niet terugvallen op de bezuinigingspolitiek. Wat gaan we doen? De mensen tot hun 70 jaar laten doorwerken? Onze lage pensioenen verder verlagen? Onze gezondheidszorg uitkleden?”

— Miranda Ulens

Ten derde zijn investeringen hoogstnoodzakelijk, in duurzaamheid, ouderenzorg of infrastructuur. Nu investeren is later renderen. Daar houdt deze nieuwe benadering geen rekening mee. Houd investeringen in duurzaamheid en sociale welvaart uit de gewone begroting. Het zijn de bouwstenen voor toekomstige stabiliteit.

Tot slot richten de nieuwe regels zich vooral op budgettaire aspecten, terwijl ze voorbijgaan aan cruciale sociale en economische onevenwichtigheden. België is Polen niet, en omgekeerd. Er is een dringende behoefte om sociale onevenwichtigheden – zoals verschillen in gezonde levensverwachting, toegang tot betaalbaar wonen of het voorkomen van een grote loonkloof – even serieus te nemen als economische. Het economische behoeft wat sociaal tegengewicht. Een sterke social convergence framework helpt hierbij. Zonder dergelijke maatregelen riskeren we een beleid dat de sociaaleconomische kloof binnen de EU alleen maar verdiept.

Vervreemding en wantrouwen

Er heerst al een aanzienlijk wantrouwen tegenover de politiek, democratie en de EU. Met de naderende verkiezingen kunnen zulke bezuinigingsplannen politiek dynamiet zijn. Ze scheppen een gevaarlijke situatie waarin mensen die zich in de steek gelaten voelen – denk aan zij die geconfronteerd worden met lagere pensioenen of langer werken – vatbaar worden voor de verlokkingen van extreemrechts. Want extreemrechts teert op rancune en reikt schijnbaar simpele, maar radicale oplossingen aan. Dat moeten we vermijden.

In plaats van een strikte aanpak die landen dwingt tot onrealistische bezuinigingen, hebben we in Europa een flexibelere begrotingsaanpak nodig die past bij de unieke economische en sociale situaties van elke lidstaat. We moeten leren van eerdere fouten en een begrotingsbeleid hanteren dat economisch zinvol is en sociaal eerlijk. Dit is essentieel om economische stilstand en sociale onrust in de EU te voorkomen.

Voor de goede orde: wij zijn geen antibegrotingsdenkers. Wij staan wel voor een sociaal houdbare begrotingspolitiek. Daarom roepen we politici op om de huidige strenge begrotingsregels grondig te heroverwegen. Als dat niet gebeurt, wordt Europa net zo koud en kil als de vrieskou die we nu trotseren.

Deze opinie verscheen eerder in Knack.