Op 31 oktober won Luiz Inácio Lula da Silva (Partido dos Trabalhadores, PT – Arbeiderspartij), een voormalige metaalarbeider en vakbondsleider, de verkiezingen in Brazilië, het grootste land van Latijns-Amerika. Na 6 jaar van opeenvolgende conservatieve regeringen gloort er een sprankje hoop voor het volk en de werknemers.

De Nieuwe Werker sprak met Antonio de Lisboa, hoofd internationale relaties van het grootste Braziliaanse arbeidersbond, de Central Unica dos Trabalhadores (CUT).

Lula was president van Brazilië van 2003 tot 2010. In 2016 werd zijn opvolger, de linkse president Dilma (PT), door een staatsgreep afgezet. Ze werd aan de kant geschoven door couppleger Michel Temer. Twee jaar later won de extreemrechtse kandidaat Jair Bolsonaro de verkiezingen en bleef tot eind 2022 aan de macht. Wat hebben deze opeenvolgende conservatieve regeringen betekend voor de Braziliaanse werknemers?

“Een van de eerste maatregelen uit 2016 – die door Bolsonaro werd versterkt – was het verbod om de subsidies voor sociale zekerheid te verhogen: gezondheidszorg, onderwijs, openbare diensten … In 2017 werd een arbeidshervorming doorgevoerd met de duidelijke bedoeling de vakbonden en de rechten van de werknemers te verzwakken. Dit was een regelrechte aanval op de collectieve onderhandelingen en vakbondsfinanciering. Deze hervorming heeft de informele arbeid aangezwengeld, waarin tegenwoordig maar liefst 40 miljoen werknemers zitten.”

“Tegelijkertijd ging de politieke heksenjacht voort. Lula werd gevangen gezet. Hij was immers de enige die Bolsonaro politiek kon bedreigen. Tijdens zijn proces werden alle beschuldigen verworpen.

“Het is in deze context belangrijk om de balans op te maken van de coronacrisis in Brazilië, die rampzalig was. Bolsonaro heeft het bestaan van de ziekte altijd stug ontkend. In veel officiële verklaringen schilderde hij COVID-19 als een gewone griep af, met desastreuze  gevolgen. Brazilië is het land met het meeste coronadoden per aantal inwoners. Er vielen 700.000 doden, waarvan er volgens sommige studies 400.000 gered hadden kunnen worden. Het enige dat de schade nog wat beperkt heeft, is het Sistema Único de Saúde (SUS). Dit ‘unieke systeem van gezondheid’ is een grondwettelijk systeem van universele gezondheidszorg dat de hele bevolking dekt, ongeacht de werksituatie.”

Op 31 oktober 2022 wint de linkse kandidaat Luiz Inácio Lula da Silva nipt de tweede ronde van de Braziliaanse presidentsverkiezingen. Wat verklaart de blijvende populariteit van Bolsonaro?

“Bolsonaro’s electorale basis bestaat uit grootgrondbezitters, conservatieve landbouwsectoren, vertegenwoordigers van conservatieve religieuze groeperingen, het leger en paramilitairen. Samen vertegenwoordigen zij één derde van de bevolking. Het zijn zij die de aanval van begin januari op de Braziliaanse overheidsinstellingen hebben gefinancierd (zie hieronder).”

“Bolsonaro investeerde meer dan 85 miljoen dollar in de kiescampagne. In sommige sectoren heeft hij veel geld uitgedeeld om stemmen te kopen: vrachtwagenchauffeurs, taxichauffeurs, landbouwers enzovoort. Hij heeft zwaar ingezet op sociale media en fake news verspreid. Predikanten van evangelische kerken, meestal van de nieuwe pinksterbeweging, droegen hun steentje bij door de gelovigen te bezweren voor hem te stemmen.”

“Er werd op grote schaal intimidatie ingezet om kiezers onder druk te zetten, en vooral de arbeiders. We ontvingen meer dan 500 klachten. Hun werkgevers dreigden hen te ontslaan als Lula zou winnen. Hetzelfde geldt voor de politie. Die zou meer dan 3 miljoen mensen hebben overtuigd om niet op Lula te stemmen door acties op de snelwegen.”

Op 8 januari probeerden Bolsonaro’s aanhangers een staatsgreep te plegen door belangrijke overheidsinstellingen in de hoofdstad Brasilia binnen te vallen en te plunderen. Deze actie doet onmiddellijk denken aan de aanval op het Capitool door Trump-aanhangers in de VS. De CUT veroordeelde de aanval.

“Opnieuw gaat het over een poging om de democratie en de rechtsstaat omver te werpen. Dit is ook een regelrechte aanval op de wil van de duizenden burgers, mannen en vrouwen, die zich in vrije verkiezingen hebben uitgesproken. Deze keer was het echter te verwachten.”

“Sinds 2021 zegt Bolsonaro herhaaldelijk dat hij de macht enkel zal loslaten wanneer hij sterft, of gevangen wordt gezet. Al gauw zei hij dat de gevangenis geen optie was. Sinds de benoeming van Lula vonden er ook verschillende aanslagen plaats in de hoofdstad. De politie van Brasilia wist dat er op 8 januari een nieuwe aanval zou plaatsvinden. Het was overal aangekondigd op sociale media. Nochtans heeft ze niets gedaan om in te grijpen en dit te vermijden. De situatie was gespannen, maar snel onder controle. 1.400 mensen werden gearresteerd. De daders – en ook leden van de politie – zullen worden vervolgd.”

Lula is een voormalig arbeider en vakbondsleider in de metaalsector. Wat verwachten de werknemers van de regering-Lula?

“Onze verwachtingen betreffen meer dan enkel de rechten van werknemers. Allereerst moet de veiligheid worden gegarandeerd van de mensenrechtenactivisten (inheemse bevolking, vrouwen, Afrikaanse bevolkingsgroepen uit de periferie en de kleine steden …) die de voorbije vier jaar het slachtoffer zijn geweest van intimidatie, aanvallen en valse beschuldigingen.”

“De sociale dialoog tussen de regering en het maatschappelijk middenveld moet worden hersteld. We moeten ook bijzondere aandacht besteden aan kwesties rond milieu- en klimaat. Bolsonaro heeft de ontbossing aangezwengeld, vooral in het Amazonewoud, landroof van inheemse bevolkingsgroepen en kleinschalige landbouwers aangemoedigd, en hen van hun voorouderlijke gronden verjaagd ten gunste van grootschalige mijnbouwprojecten. Wat ten slotte de rechten van de werknemers betreft, eisen wij de versterking van de vakbonden, van de collectieve onderhandelingen en het terugdringen van informeel werk.”

Lula vormde een zeer ruime politieke coalitie om Bolsonaro te verslaan, inclusief centrumrechtse partijen en politieke figuren, dus hoe kunnen we hiervan een progressief politiek beleid verwachten?

“Het Braziliaanse politieke systeem is zeer ingewikkeld: er zetelen meer dan 30 politieke partijen in het Congres. Om de verkiezingen te winnen, moesten er coalities gesmeed worden. Lula creëerde een coalitie met partijen van zowel links als centrumrechts. Eén punt verenigde hen echter allen: het redden en behouden van de democratie. Het zal ingewikkeld besturen worden. Er zal veel gemobiliseerd worden, vooral door de arbeiders. Maar het zal ongetwijfeld beter zijn dan onder Bolsonaro. De democratie zal worden gewaarborgd, het recht op mobilisatie, en de sociale dialoog …”

De CUT sloot zich in 2013 aan bij PANAF, het internationale programma voor syndicale samenwerking dat door het ABVV ondersteund wordt. Hoe ziet de CUT die samenwerking met het ABVV?

“De CUT is via het PANAF-programma betrokken geworden bij samenwerkingsprojecten in Afrika. Dit was de gelegenheid om onze ervaringen en kennis uit te wisselen. Om deel te nemen aan de universele strijd van de werknemers. De arbeidshervorming van Michel Temerheeft helaas het mes gezet in de financiering van internationale samenwerkingsprojecten. Tijdens Bolsonaro’s mandaat zijn we op het internationale toneel buitenspel gezet. We zouden dat graag veranderen.”

“Het ABVV is voor ons een referentie. Onze twee bonden hebben veel overeenkomsten, vooral in hun werkwijze. Wij hopen te kunnen blijven samenwerken en onze relatie verder te versterken.”

Copyright hoofdfoto: Maí Yandara / Mídia NINJA, www.flickr.com/photos/midianinja/