Nu de gevolgen van de klimaatontwrichting niet langer ter discussie staan, dringt de vraag naar een klimaattransitie zich op. Dat geldt in het bijzonder voor een vervuilende sector als de cementindustrie. In België hebben de cementfabrieken lange tijd getalmd om te moderniseren, met als gevolg een aanhoudende druk op de werkgelegenheid en onzekerheid over de toekomst van de sites. Toch hoeft dat geen onvermijdelijk scenario te zijn: toen Holcim in Obourg besloot een volledig nieuwe fabriek te bouwen op basis van radicaal andere technologieën, gericht op netto nul CO₂-uitstoot, zette de syndicale delegatie alles op alles om een baanbrekende collectieve arbeidsovereenkomst (cao) te sluiten waaruit blijkt dat industriële vernieuwing mogelijk is zonder jobs op te offeren.

Christelle Pilette is vakbondsafgevaardigde in de cementfabriek van Obourg en Lionel Quebella is de sectorverantwoordelijke voor de afdeling Wapi-Bergen Borinage. Samen blikken ze terug op de inzet en de uitdagingen van deze ambitieuze transitie.

Hoe hebben de werknemers gereageerd op de aankondiging van de bouw van deze nieuwe fabriek?

Christelle : Voor de werknemers was de aankondiging in eerste instantie een grote opluchting. De dreiging van een sluiting hing al jaren in de lucht en de grondstofvoorraden raakten uitgeput. Overschakelen van krijt naar kalksteen, CO₂ afvangen, het hele productieproces omgooien… dat gaf weer toekomst aan de fabriek. Maar het betekende ook een volledige omwenteling van de werkmethoden, de machines en zelfs de beroepen. Er was dus uiteraard ook angst. Later kwam er nog een andere bezorgdheid bij: hoeveel jobs zouden kunnen behouden blijven? Je moet weten dat de gemiddelde leeftijd van de werknemers bij Holcim 48 à 49 jaar is.

Hoe hebben jullie hen gerustgesteld?

Lionel : Al snel werd duidelijk dat er een sterke vakbondsomkadering nodig was als we een transitie wilden die niet ten koste zou gaan van de werknemers. Bij Holcim hebben we een ongeziene collectieve arbeidsovereenkomst onderhandeld, die het resultaat is van intensief syndicaal werk, waarbij opleiding een centrale rol speelt.

Precies, leg eens uit welke rol de opleiding speelt in deze cao.

Christelle : Aanvankelijk was er een sectorale eis: het was absoluut noodzakelijk om de werknemers op te leiden voor de nieuwe beroepen die verband houden met de ecologische en industriële transitie. Daarop nam Holcim het initiatief voor een bedrijfs-cao die gericht was op opleiding, de opstart van de nieuwe fabriek en incentives voor de werknemers. Deze cao regelt de volledige overgangsfase.

De opleiding is de hoeksteen ervan. Ze zorgt ervoor dat mensen hun baan behouden en omkadert hun professionele omscholing. Het is ook een motivatietool: bonussen worden toegekend op basis van gevolgde opleidingen en behaalde doelstellingen. Wie het werk moet blijven doen terwijl anderen zich omscholen, krijgt eveneens premies. Zelfs de productie van de eerste klinker wordt beloond. En wie langer blijft, komt ook in aanmerking voor incentives.

“De opleiding is de hoeksteen ervan. Ze zorgt ervoor dat mensen hun baan behouden en omkadert hun professionele omscholing.”

— Christelle Pilette, Vakbondsafgevaardigde cementfabriek Obourg

Lionel : Wat ook vernieuwend is aan deze cao, is dat men niet aanstuurt op vertrek, integendeel: er worden premies gegeven om degenen die blijven aan te moedigen.

Er zijn gesprekken gevoerd met de werknemers om hun wensen binnen de nieuwe organisatie in kaart te brengen. Sommigen volgen momenteel opleidingen in Zwitserland, wat hen geruststelt.

Hoe is dit project tot stand gekomen?

Christelle : Het is duidelijk dat dit project zonder Europese fondsen niet tot stand zou zijn gekomen. Dat geldt vooral voor de tweede, zeer innovatieve fase. Momenteel is deze tweede fase volop aan de gang en wekt ze veel enthousiasme op: de werknemers beginnen erin te geloven.

Hoe evolueren de statuten en competenties in deze nieuwe fabriek?

Lionel : Er is een duidelijke verandering. Het werk wordt veel technischer, bijna geen enkele functie zal nog manueel zijn. Alle nieuwe aanwervingen gebeuren al onder het statuut van bediende of kaderlid. Er is zelfs een werkgroep die zich bezighoudt met de harmonisering van de statuten. Het doel is om de voordelen van arbeiders op te trekken naar het niveau van de bedienden.

Het voorbeeld van Holcim is een model voor zowel de reconversie van een site als de omschakeling van mensen. We behouden de werkgelegenheid terwijl we een echte ecologische omslag maken. Het zijn precies dit soort stimulansen die de industrie kunnen redden.