Wanneer we het hebben over geweld tegen vrouwen, is het meestal fysiek of seksueel geweld dat in de kijker staat. Toch blijft een derde vorm grotendeels onder de radar: economisch geweld. Onzichtbaar voor het blote oog, maar tegelijk allesoverheersend, houdt het in België duizenden vrouwen gevangen in afhankelijkheid en onzekerheid. Het neoliberale en conservatieve project van de Arizona-regering dreigt er nog een flinke schep bovenop te doen.

Strakke teugels vanuit de portefeuille

Maar wat is economisch geweld nu precies? Het is een vorm van geweld, waarbij mensen – meestal vrouwen – in een uitzichtloze afhankelijke positie worden geplaatst. Een gezamenlijke studie van Soralia en Sofelia hanteert de volgende definitie: “economisch geweld bestaat erin iemand zijn financiële middelen te ontnemen, hem of haar te verhinderen toegang te krijgen tot eigen geld, iemand in een afhankelijkheidspositie te plaatsen of zijn/haar uitgaven te controleren.” Je vindt het zowel terug in de privésfeer (partner die inkomsten controleert, financiële middelen ontzegt, alimentatie niet betaalt) als op de werkvloer (lage lonen, lage pensioenen, opgelegd deeltijds werk). Beiden situaties zijn voorbeelden van mechanismen om vrouwen te controleren door ze op te sluiten in een kooi van afhankelijkheid.

Binnen de familiale kring komt economisch geweld vooral voor bij koppels, en in situaties met scheidingen. De dader ontneemt het slachtoffer de middelen om op eigen benen te staan, waardoor er een situatie van afhankelijkheid ontstaat – ook kinderen worden meegesleurd in dit verhaal. “In 2022 ontving 47% van de ouders die recht hadden op alimentatie, geen betaling”, aldus platform Mirabal. “Dat betekent dat de helft van de gescheiden ouders economisch geweld onderging aan de hand van de andere ouder. Er is duidelijk nood aan betere omkadering in de wetgeving voor slachtoffers van economisch geweld.”

Overheidsgeweld

Dalila Larabi, expert genderkwesties bij het ABVV, benadrukt het belang van een brede kijk op de zaak: economisch geweld beperkt zich niet tot het gezin of het koppel. Ook politieke keuzes kunnen mensen geweld aandoen.

“Ja, we spreken van economisch geweld binnen een koppel, maar er bestaat ook institutioneel geweld, dat ook veel vrouwen treft. De Arizona-regering is een veelpleger als het op institutioneel geweld aankomt. Ze beperkt de onafhankelijkheid van vrouwen en loodst ze richting een onzeker bestaan. De patriarchale dominantie wordt tegelijk intra-familiaal én maatschappelijk.”

— Dalila Larabi, Dienst Gender ABVV

Vrouwen zijn dus de eerste slachtoffers van deze geweldsvorm, maar de effecten zijn over alle bevolkingsgroepen voelbaar. “Wanneer vrouwen verarmen, betekent dat kinderen, mannen, gezinnen, en dus de hele samenleving mee verarmt. Tegelijkertijd worden gendermainstreaming-maatregelen, die deze problemen net proberen aan te pakken, op regionaal niveau uitgehold. Progressieve organisaties moeten deze problematiek absoluut oppakken. De betoging van 23 november, georganiseerd door het platform Mirabal, wilt dit belangrijke punt terug op de agenda zetten.”

Discriminatie in het kwadraat

De regering speelt op ongelijk terrein. “Veel vrouwen hebben geen volledige loopbaan. Ofwel zitten ze in een familiale situatie waar ze een oneerlijke taakverdeling opgelegd krijgen – en dus gedwongen worden tot deeltijdse arbeid – ofwel zijn ze alleenstaande ouder, en dan is voltijds werken bijzonder moeilijk. Deze vrouwen zullen als eersten hun vangnet verliezen. Kortom, degenen die nu al benadeeld zijn, worden het hardst getroffen.”

Want dit parcours vol hindernissen — mentale belasting, moeilijkheden om een crècheplaats te vinden, schooluren versus werkflexibiliteit — leidt tot onderbroken carrières. En het zijn die onderbroken carrières die door de hervormingen op de korrel genomen worden. “Afschaffing of vermindering van gelijkgestelde periodes, strengere toegang tot het pensioen, hervorming van de werkloosheid, meer flexibiliteit, afgeschafte premies voor nachtarbeid… De lijst is lang. Voeg er nog wat horizontale segregatie aan toe en je krijgt een rampzalige situatie”, vervolgt Dalila Larabi. “Typische ‘vrouwenberoepen’ zijn niet alleen fysiek en mentaal belastend, ze zijn ook minder goed betaald.”

Flexibiliteit onverenigbaar met het privéleven

De huidige regering verheerlijkt flexibiliteit als een moderne vorm van werken, maar eigenlijk versterkt het juist de bestaande ongelijkheden in de samenleving. Vooral in eenoudergezinnen of families waar de moeder zich grotendeels over de kinderen moet ontfermen. “Vrouwen trekken zo nog maar eens aan het kortste eind. De stijging van het aantal overuren zal zwaar wegen op het gezinsleven. Zo kennen sommige sectoren tijdens de eindejaarsperiode een explosie van het aantal overuren. Ondertussen hebben de kinderen vakantie, een extra complicatie. Voor veel vrouwen wordt het zo moeilijker en moeilijker om een job te combineren met het gezinsleven.”

Klein loon

Volgens Dalila Larabi voelen gezinnen die er een extra inkomen op nahouden ook steeds meer druk op de ketel. “Het verlies van werkloosheidsrechten, minder goed betaalde nachtarbeid, een uitgehold pensioen, het verminderen van gelijkgestelde periodes: allemaal elementen die rechtstreeks wegen op het inkomen van vrouwen. Voor wie samenwoont, zal dit een bruuske afslag richting economische afhankelijkheid betekenen. Voor anderen betekent het een terugkeer naar het bijkomende inkomen, het ‘kleine loon’ binnen het koppel. En we weten hoe dat verloopt: Meneer, met het grootste loon, koopt de auto, en Mevrouw betaalt de boodschappen. Bij een scheiding heeft Mevrouw niets meer – want de inhoud van het winkelkarretje is al lang opgegeten.” De maatregelen van de Arizona-regering dreigen dus precies die afhankelijkheidsmechanismen opnieuw te versterken, terwijl feministische en syndicale bewegingen zich daar decennialang tegen verzet hebben.

Structurele ongelijkheid

“We zien dat er onder de Arizona-regering een structurele ongelijkheid tussen vrouwen en mannen ontstaat. De gelijkheidsmaatregelen worden afgebroken, terwijl België in 2016 nog het Verdrag van Istanbul ondertekende, dat economisch geweld juist erkent”, zegt Dalila Larabi. Een zorgwekkende tegenstrijdigheid.

Welke oplossingen liggen op tafel? “De regering wijst graag naar het familie- of ‘rugzak’-krediet, maar de statistieken van de RVA tonen duidelijk aan dat het vooral vrouwen zijn die hun carrière onderbreken voor de zorg van hun kinderen. Ik betwijfel dus sterk dat het familie- of rugzak-krediet de situatie van vrouwen zal verbeteren.”

De eisen zijn duidelijk: “we moeten blijven aandringen op de afschaffing van het samenwonendenstatuut. Verder ijveren we voor een verhoogde individualisering van sociale rechten en het gebruik van de collectieve arbeidsduurvermindering als hefboom voor gelijkheid.”

De huidige hervormingen dreigen economisch geweld en discriminatie te institutionaliseren. Vakbonds- en feministische organisaties waarschuwen: het is dringend nodig om gelijkheid opnieuw centraal te stellen in het beleid. Afspraak op 23 november in Brussel voor de Mirabal-betoging.

Actie tegen geweld tegen vrouwen tijdens het federaal comité van het ABVV, op 21 oktober 2025.