Vanaf 1 januari 2023 voert de Vlaamse regering de ‘verplichte gemeenschapsdienst’ in. Iedereen die langer dan twee jaar werkloos is, zal vanaf dan verplicht kunnen worden om voor 1,3 euro per uur klusjes uit te voeren. Wie weigert, kan zijn uitkering verliezen.

Parallel tewerkstellingscircuit

Het Vlaams ABVV nodigde zijn Nederlandse collega’s van de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) uit, en ging onthutst naar huis. In 2015 werd in Nederland immers een soortgelijke regeling ingevoerd: de Participatiewet, volgens dewelke iedereen naar vermogen ‘participeert’ aan de samenleving. Deze wet verving de bestaande wetten rond werk en bijstand, sociale werkvoorziening en arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten. In concreto werd de toestroom tot een hoop sociale stelsels afgesloten of verstrengd onder het mom van mensen te begeleiden naar een eigen onderhoud. Wie niet voor zichzelf kon zorgen, móest vanaf toen ‘vrijwilligerswerk’ doen.

Deze asociale wet heeft geleid tot een parallel tewerkstellingscircuit waarin mensen – soms letterlijk – zij-aan-zij dezelfde jobs presteren als volwaardige werknemers, maar in angst leven om hun uitkering te verliezen, overgeleverd zijn aan hun uitbetalingsinstelling, en vast komen te zitten in een soort officieel verplichte ‘dwangarbeid’. 

“Het minimumloon wordt feitelijk afgeschaft … Jullie moeten in Vlaanderen echt goed opletten.”

Déjo Overdijk, FNV-bestuurder

Wie niet aan de band wil gaan staan bij bedrijven die met de overheid samenwerken, speelt zijn uitkering kwijt. Jeroen Schreurs getuigt: “De dag dat m’n zieke moeder stierf, werd ik opgeroepen. Vier uur per dag moest ik rubbertjes in een dakgoot duwen. Daarna mocht ik koekjes inpakken in dezelfde hal. Als iemand krachtig genoeg was om een echte job te vinden, ging de gemeente met de toekomstige werkgever praten om hen via een interimbureau goedkoper in te schakelen. Dikwijls zijn dit ketens van bedrijven die dezelfde directies hebben, en overheidsdiensten die de volledige werkloosheidsbijdrages ontvangen. Het is een verdienmodel voor iemand die heel goed weet hoe hij mensen moet uitbuiten.”

Overdijk beaamt: “De decentralisatie leidde tot totale willekeur. Mensen doen regulier werk, maar ontvangen geen loon. Het minimumloon wordt feitelijk afgeschaft. Op enkele jaren tijd is het systeem uitgegroeid tot een verdienmodel in een parallelle economie waarvan ook commerciële bedrijven gebruik maken. Het misbruik is duidelijk: twee maanden in de onbetaalde proefplaatsing lang gaat het prima, maar wanneer er na nog één dag betaald moet worden, voldoe je ineens niet meer.”

Culpabilisering van de werklozen

“Jullie moeten in Vlaanderen echt goed opletten.”, vult Dejo aan. “Bij ons is het razendsnel gegaan. Zo gaan er honderdduizenden euro’s naar het participatiebedrijf dat de mensen inschakelt, en niet naar de mensen die het werk doen. Mensen durven niet protesteren uit angst hun uitkering kwijt te spelen en veroordeeld te worden door de sociale opinie. We schatten het totaal aantal mensen in deze vorm van verplichte arbeid rond de 200.000. Er worden geen officiële cijfers meegedeeld.”

Ze vervolgt: “Er is een culpabilisering van de werklozen. Werkloosheid is zogezegd eigen schuld, terwijl er keiharde bewijzen zijn van grootschalige discriminatie op basis van leeftijd, bijvoorbeeld, of van mensen met medische problemen. Bij gedwongen tewerkstelling wordt zelfs geen arts geconsulteerd. Als je succes hebt, is het je eigen verdienste. Als je pech hebt, is het je ‘eigen schuld’. Dat is onzin.”

Werklozen = criminelen ?

Wie denkt dat dit een ver-van-mijn-bed-scenario is, mag wakker worden: tegen 1 januari 2023 lopen reeds 63.000 Vlaamse langdurig werklozen de kans om ingezet te worden in dit systeem, waaronder 37% ouderen (55+) en 36.7% mensen met een arbeidsbeperking. Hoewel de verplichte dienst in eerste instantie enkel mag bij een lokaal bestuur, vzw of onderwijsinstelling, zal dit geen bescherming bieden tegen snel opgerichte constructies die verdoken privébedrijven zijn.

Deze mensen zullen minimum 32 en maximum 64 uur per maand (1 à 2 volledige dagen per week) een verplichte stage moeten volgen gedurende maximum 6 maanden, maar … dit kan wel meerdere keren na elkaar, ook op éénzelfde werkplek, op voorwaarde dat het gaat om verschillende afdelingen en/of verschillende functies.

Vanaf 1 januari 2023 zal Vlaanderen langdurig werkzoekenden dus beginnen behandelen als criminelen.

Bovendien gaat verplichte gemeenschapsdienst in tegen het recht op werk, het recht op vrije keuze van arbeid en het verbod op verplichte arbeid zoals bepaald in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Tot nog toe konden in Vlaanderen enkel veroordeelden een werkstraf opgelegd krijgen. Vanaf 1 januari 2023 zal Vlaanderen langdurig werkzoekenden dus beginnen behandelen als criminelen.

Wat het Vlaams ABVV ook grote zorgen baart, is dat één uur arbeid in Nederland met veel enthousiasme meegeteld wordt voor de tewerkstellingsgraad. Zo wordt het natuurlijk heel makkelijk om als overheid goede cijfers voor te leggen.

Leren werken?

Academici en ervaringsdeskundigen zijn het er bovendien al jaren over eens dat verplichte gemeenschapsdienst géén stap in de richting van een degelijke job is. Vele buitenlandse studies hebben dat al aangetoond.

Wat de Vlaamse overheid beter zou doen, is investeren in het wegwerken van de vele drempels die werkzoekenden ondervinden in hun zoektocht naar werk, zoals discriminatie op basis van leeftijd, het gebrek aan betaalbare en kwalitatieve kinderopvang, het gebrek aan aangepast werk enzovoort. In feite is deze maatregel de Vlaamse officialisering van ‘het zijn allemaal profiteurs’, die werklozen gevangen zet in een schemersector van goedkope, onvrijwillige arbeid.

Déjo Overdijk: “De trajecten gaan onder het motto dat uitkeringsgerechtigden ‘moeten leren werken’. Wethouders hoeven ook niet ‘te leren werken’, niemand hoeft te leren werken. Op deze manier wordt er een scheiding tussen twee soorten mensen gemaakt. Dat is een griezelige ontwikkeling. ‘Leren werken’ is geen vak op school. Je krijgt een deftig loon, en dát motiveert je.”

Meer info en campagnemateriaal vind je hier