Bereikt onze sociale zekerheid nog het beoogde doel? Beschermt ze tegen armoede en vrijwaart ze onze levenstandaard? Wat kan en moet er beter? Sara Marchal van de Universiteit Antwerpen antwoordt.

De cijfers zijn overtuigend. Als het gaat om armoede bestrijden of de levensstandaard van werknemers beschermen, dan werkt de sociale zekerheid!

Kijken we naar de armoede in België voor en na de tussenkomst van de sociale zekerheid met sociale uitkeringen (pensioenen inbegrepen), dan zien we onmiddellijk het effect van ons systeem. Algemeen gezien ligt de armoede bijna vier keer hoger voor de tussenkomst van sociale zekerheid met uitkeringen. Dankzij de sociale uitkeringen daalt de armoede bij jongeren en de actieve bevolking met een factor drie. Bij de 64-plusssers zelfs met een factor zes.

Elk jaar beschermt de sociale zekerheid ongeveer:

• 2,5 miljoen gepensioneerden
• 296.000 werkzoekenden
• 127.000 slachtoffers van een arbeidsongeval
• 83.000 vrouwen in moederschapsrust
• 472.000 werknemers in invaliditeit
• 448.000 werknemers in arbeidsongeschiktheid (minder dan 1 jaar ziek)

En hun gezinsleden, waaronder kinderen. Want de gezondheidszorg is universeel in ons land en beschermt bijna de volledige bevolking.

Die sociale uitkeringen zijn dus enorm belangrijk, niet alleen voor mensen in armoede, maar voor iedereen.

Levensstandaard behouden

Werknemers hebben doorgaans maar één bron van inkomsten: hun salaris. Niet kunnen werken betekent geen inkomen. Daarom was het nodig een beschermingssysteem te creëren dat voor een vervangingsinkomen zou zorgen: de sociale zekerheid.

Het mechanisme is eenvoudig zoals bij een verzekering. Je betaalt bijdragen voor een risico. Word je geconfronteerd met dat risico, dekt de verzekering jou. Een deel van je loon wordt daarvoor ingehouden en vult de ‘verzekeringsfondsen’: de socialezekerheidsbijdragen. Wanneer je niet kan werken omdat je ziek bent, je bedrijf sluit of omdat je te oud wordt, zorgen de ziekte-, werkloosheids- en pensioenverzekeringsfondsen voor een vervangingsinkomen. Zo kan je een fatsoenlijke levensstandaard behouden.

Vervangingsinkomen

Dekt de verzekering voldoende de risico’s? Verzekert de sociale zekerheid je van voldoende inkomen? Onderstaande cijfers uit 2023 geven de situaties weer voor het netto beschikbaar inkomen van een alleenstaande in percentages van de armoedegrens, de drempel die we hanteren of iemand in armoede leeft of niet.

Iemand die het minimumloon verdient, ontvangt 128% van de armoedegrens. Maar wanneer deze persoon in de invaliditeit verzeilt, ontvangt die slechts 103% van de armoedegrens. Verliest die z’n job, valt deze werknemer terug op slechts 89% van de armoedegrens. Bekijk je alle situaties goed, dan merk op je op dat deze situatie er als enige uitspringt.

In alle andere gevallen, als een alleenstaande terugvalt op een invaliditeit- of werkloosheidsuitkering zorgt de sociale zekerheid voor een vervangingsinkomen boven de armoedegrens. De doelstelling om de levensstandaard te behouden wordt dus gehaald.

Kijken we naar de situatie van een alleenstaande met twee kinderen ten laste, dan gaan er toch alarmbellen af. Onderstaande cijfers tonen dat het minimumloon en een laag loon nog maar net volstaan om de armoedegrens te halen. Bovendien houden deze cijfers al rekening met kindergeld en belastingen.

Wanneer een alleenstaande met twee kinderen z’n job verliest, valt deze persoon onder de armoedegrens. Of die alleenstaande nu een minimum, midden, of hoog loon had. Dat is een erg pijnlijke vaststelling want valt het inkomen van de ouder onder de armoedegrens dan betekent dit natuurlijk ook dat de kinderen in armoede zullen moeten leven.

Absoluut, 80 tot 90% van de armoedegrens is beter dan helemaal geen vervangingsinkomen. Maar er is dus nog een lange weg te gaan om voor iedereen de levensstandaard te handhaven. Onze sociale zekerheid is dus niet aangepast aan de verandering in de samenleving waarbij er steeds vaker maar één kostverdiener is. Er is dus nog werk aan de winkel.