“Extreemrechts is een hardnekkig en gevaarlijk fenomeen. We mogen het nooit normaliseren.” Bruno Verlaeckt en Vincent Scheltiens maken de analyse in hun boek ‘Extreemrechts, de geschiedenis herhaalt zich niet (op dezelfde manier)’.

Bruno Verlaeckt is voorzitter van ABVV-Antwerpen en van de Algemene Centrale Antwerpen-Waasland. Vincent Scheltiens is historicus aan de Universiteit Antwerpen. Samen hielden ze het fenomeen van extreemrechts tegen het licht. Het boek is tegelijk een analyse en een waarschuwing.

Bruno: “We maken de analyse van extreemrechts, een hardnekkig fenomeen. Extreemrechtse politieke stromingen hebben de afgelopen honderd jaar wisselend succes gekend, met fasen waarin het opflakkert, om daarna weer te gaan liggen. Vandaag zitten we in zo’n fase waarin extreemrechts weer succes lijkt te boeken. Dat vertaalt zich niet per se in regeringsmacht. Maar extreemrechts weet toch een pak kiezers aan zich te binden.”

Er zijn parallellen te trekken met het verleden.

Vincent: “Inderdaad. We willen het fenomeen zo juist mogelijk duiden. Eén van de stellingen in het boek is dat er parallellen te trekken zijn met het verleden, maar uiteraard zijn er ook tal van verschillen. Vandaar de titel van ons boek: de geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier. De extreemrechtse formaties van vandaag gedijen in hun eigen context.”

“Vier decennia neoliberalisme sloegen historische ankerpunten aan diggelen”

“In het interbellum, de periode tussen de twee Wereldoorlogen, bestond er geen globalisering zoals we die vandaag kennen. Globale fenomenen – migratiegolven, klimaatopwarming, economische schokken of de coronapandemie – stellen de verbanden en de veiligheid van de vroegere wereld enigszins op de proef. Traditionele naoorlogse collectieve identiteiten werden doorheen de jaren verpulverd. Vier decennia neoliberale politiek en ideologie sloegen historische ankerpunten aan diggelen. Dit creëert ontreddering en een leegte waar extreemrechtse politici garen bij spinnen door het sociale te vervangen door het identitaire. Dat leidt tot uitsluiting.”

Jullie draaien in het boek niet rond de pot. Jullie hanteren duidelijke taal.

Bruno: “In onze internationale en historische analyse is het uitermate belangrijk om de vijand precies in te schatten. Extreemrechtse politieke stromingen zijn van nature de vijand van vrije en onafhankelijke vakbonden. Dat is nog meer het geval wanneer die vakbonden strijdvaardig uit de hoek durven komen. Dit verzinnen we niet. Extreemrechts zegt dat zelf expliciet. Vrije, strijdbare vakbonden zijn een doorn in het oog van extreemrechts dat in wezen een corporatistische samenleving nastreeft: niet de klasse van de werkenden staat voorop maar de natie waarin de werkenden mee aan het handje van de werkgevers moeten lopen.”

Extreemrechts laat nochtans graag uitschijnen dat het sociaal is.

Bruno: “Klopt. Het Vlaams Belang doet zich graag voor als een sociale partij. Ze hanteren bijna vakbondstaal wanneer ze eisen formuleren voor een minimumpensioen van 1.500 euro, voor hogere lonen of voor een sterkere sociale zekerheid. Dat zijn ónze eisen. Er zijn echter twee belangrijke knipperlichten. Ten eerste toont de realiteit dat VB-mandatarissen – net als die van de N-VA overigens – steevast tégen sociale vooruitgang stemmen in de verschillende parlementen. Onlangs was dat nog het geval met de stemming voor een Europees minimumloon. Ten tweede wil extreemrechts de sociale vooruitgang beperken tot het eigen volk. We noemen dit sociaal nativisme. Sociale voordelen zijn er enkel voor wie tot de juiste identitaire groep behoort. Al de anderen kunnen naar die sociale voordelen fluiten.”

“De vraag dringt zich dan op waaraan het Vlaams Belang zijn electoraal succes te danken heeft: aan hun racistisch discours of aan het dunne laagje sociale vernis dat er bovenop ligt? Voor de verkiezingen van 2019 heeft de partij zwaar ingezet op sociale kwesties.”

Dat electoraal succes doet zich, althans voorlopig, nog niet voor in Wallonië.

Vincent: “Alle extreemrechtse partijen in Europa kennen hun eigen karakteristieken die maken dat ze goed gedijen op de plekken waar ze ontstaan. In Wallonië gebeurde dat voorlopig nog niet. Extreemrechtse formaties die er opdoken, leken vaak op slechte kopieën van Frans extreemrechts. Sociale ontreddering wordt aan de andere kant van de taalgrens meer door de linkerzijde gekapitaliseerd. Foertstemmen worden er minder makkelijk gekaapt door rechts.”

“In Wallonië worden ook meer incidenten gecreëerd rond extreemrechts. Daarmee bedoelen we dat dit soort gedachtegoed er niet wordt genormaliseerd. Stel: een extreemrechtse beweging wil een zaal huren voor een bijeenkomst. Als het lokaal bestuur er al geen stokje voor steekt door de bijeenkomst te verbieden, dan komen burgers en sociale bewegingen in grote getale ter plaatse om te protesteren. Ze tonen daarmee dat extreemrechts geen politieke strekking is als alle andere. Het wordt er vaker in de kiem gesmoord.”

Als je extreemrechts moet geloven zit de VRT bijvoorbeeld wel vol met communisten.

Bruno: “Georganiseerd rechts houdt maar wat graag de mythe van de VRT als rood bastion in stand. Het pervers effect lijkt hier te zijn dat hoe harder Vlaams Belang zich wentelt in de slachtofferrol en klaagt dat de VRT of De Standaard of een andere medium de partij onvoldoende aandacht geeft, die media net een versnelling hoger schakelen om toch maar te tonen dat ze zeker niet te links zijn. Dat zorgt er mede voor dat figuren als Tom Van Grieken te pas en te onpas in de tv-studio’s mogen opdraven.”

Vincent: “Ook daar zien we een verschil met Wallonië. Daar bestaat een cordon médiatique. Partijen of politici die bevolkingsgroepen stigmatiseren of discrimineren, of op een nadere manier onheus bejegenen, worden er niet uitgenodigd in de debatten. Zeker voor een openbare zender, die gefinancierd wordt met publieke middelen, is het onkies om extreemrechts een platform te bieden.”

Hoe vallen de kiezers weer te overtuigen dat ze van extreemrechts geen heil moeten verwachten?

Vincent: “Wij maken een duidelijk onderscheid. Extreemrechtse militanten en kaders van die partijen praten we niet naar de mond. Zij dragen een destructief maatschappijproject uit. Veel werkende mensen stemmen echter op Vlaams Belang. Op de werkvloer ís racistische praat te horen. Wij keuren dit af en als dit op de werkvloer voorkomt, dan moet ook daar een ‘incident’ rond gecreëerd worden.”

“Tegelijk moet de linkerzijde weer een maatschappijproject aanreiken dat aantrekkelijk is voor diezelfde mensen. Het antwoord van links is niet het status quo van vandaag. Neen, er moet weer perspectief worden geboden: bijvoorbeeld rond échte, collectieve arbeidsduurvermindering opdat werkende mensen hun leven anders en beter kunnen organiseren, over betere lonen, over gelijkheid. Mensen die hun hoop stellen in extreemrechts, moeten weer gecharmeerd worden door een positief samenlevingsproject.”

“Strijdbare vakbonden zijn doorn in het oog van extreemrechts”

Bruno: “Deelnemers aan de zogenaamde Mars tegen Marrakesh gaan we niet terugwinnen. Maar ook deelnemers aan vakbondsmanifestaties stemmen op Vlaams Belang. Sommige sympathisanten van onze staking op 29 maart kiezen voor die partij. Dáárop moeten we inzetten. We moeten begrip tonen voor de omstandigheden die ervoor gezorgd hebben dat ze op extreemrechts stemmen. Veertig jaar neoliberalisme is een ware hakbijl geweest voor gemeenschapszin en samenhorigheid. Niet de maatschappij maar het individu werd het hoogste goed. Nochtans is dat waar we weer naartoe moeten, naar hetgeen de werkende klasse verenigt, opdat die niet in de armen van extreemrechts wordt geduwd.”

Wat wordt de politieke inzet van de komende jaren?

Bruno: “Als syndicalist is dat voor mij duidelijk: solidariteit bewaken op zo groot mogelijke schaal. Van de werkvloer over het land tot de hele wereld. Op nationaal niveau bestaan hiervoor drie sleutels. Ten eerste is er het arbeidsrecht omdat een werknemer in zijn eentje nu eenmaal zwak staat tegenover zijn baas. Ten tweede: de sociale zekerheid die ons beschermt tegen onheil. Ten derde is er de fiscaliteit, die in staat is te herverdelen. Even schadelijk als een doorbraak van extreemrechts is de opsplitsing van deze drie forten. Ze moeten koste wat het kost overeind blijven. De vakbond heeft eraan gebouwd en zal ook in de toekomst de eerste bewaker blijven van die federale instrumenten van solidariteit.”

Vincent: “Zolang extreemrechts sterk scoort in de peilingen, maak ik me zorgen. Dat betekent echter niet dat de situatie hopeloos is. Er is nog tijd voor de linkerzijde om met een positief toekomstproject van fundamentele maatschappijverandering het laken in dit land naar zich toe te trekken.”