Volgens Oxfam kunnen we er onmogelijk nog naast kijken: de ultrarijken duwen de rest van de samenleving richting een ongeziene sociale en klimaatcrisis.

Terwijl de opwarming van het klimaat met 1,5°C ondertussen een feit is, blijft een handvol miljardairs het mondiale koolstofbudget (de maximale hoeveelheid CO₂ die de mensheid nog kan uitstoten terwijl de kans redelijk blijft dat de opwarming onder een bepaald niveau blijft, bijvoorbeeld +1,5°C of +2°C). opsouperen, milieuwetgeving verzwakken en een economisch model opleggen dat de rekening neerlegt bij Jan Modaal.

Werknemers eerste slachtoffer

Volgens de studie was het decennium voorafgaand aan 2024 het warmste ooit gemeten. Met zo’n harde cijfers is de klimaatverandering geen abstracte dreiging meer, maar een keiharde realiteit. Extreme hittegolven, overstromingen, droogtes en massale oogstverliezen treffen eerst de onderlaag van de samenleving. Zij die geen airco kunnen betalen, geen financiële reserves hebben, alsook niet de middelen hebben om naar een gunstiger klimaat te verhuizen, zijn de pineut.

Daardoor staan werknemers in kwetsbare gebieden vooraan in de rij van slachtoffers. Landbouwarbeiders, zorgkundigen, bouwvakkers, logistieke werknemers en toerismewerknemers worden nu al blootgesteld aan grotere risico’s, vaak zonder voldoende bescherming. Oxfam berekende dat de overmatige uitstoot van de superrijken heeft geleid tot oogstverliezen waarmee jaarlijks 14,5 miljoen mensen gevoed hadden kunnen worden. De armste, reeds door voedselonzekerheid getroffen, huishoudens, slikken zo de bitterste pil. Bovendien zullen de in 2019 door de rijkste 1% uitgestoten broeikasgassen in de loop van de volgende eeuw tot ongeveer 1,3 miljoen aan hitte gerelateerde sterfgevallen leiden. Onder die sterfgevallen zijn vrouwen, ouderen en mensen die buiten of in slecht geventileerde ruimtes werken, oververtegenwoordigd.

De economische schade in landen die door de Wereldbank worden omschreven als lage- en middeninkomenslanden, wordt tegen 2050 geraamd op 44.000 miljard dollar, wat de budgettaire marge voor sociale rechten, lonen, pensioenen en publieke diensten nog verder in het gedrang brengt. Met zo’n cijfers wordt het al snel duidelijk dat de klimaatcrisis meer is dan een weerfenomeen. De koopkracht wordt aangetast, banen verdwijnen en de gezondheid en collectieve, sociale bescherming staan onder zware druk. De bestaansonzekerheid komt in een stroomversnelling terecht.

Koolstoftirannie

Een van de belangrijkste bijdragen van het rapport is dat de crisis geen gevolg is van “collectief gedrag”, maar van een welvarende minderheid. Sinds 1990 hebben de rijkste 1%, 15% van het mondiale koolstofbudget verbruikt, terwijl de armste helft van de mensheid haar aandeel zag krimpen. Het onevenwicht is hallucinant: iemand uit de top 0,1% stoot meer dan 800 kilogram CO₂ per dag uit, terwijl iemand uit de armste 50% ongeveer 2 kilogram uitstoot. Als iedereen leefde zoals de rijkste 1%, zou het koolstofbudget in minder dan drie maanden opgebruikt zijn.

Daarbovenop komt de enorme impact van de financiële markten. De 308 miljardairs die Oxfam onderzocht, zijn via hun investeringen verantwoordelijk voor 586 miljoen ton CO₂ in 2024 — meer dan 118 landen samen. Wanneer men de volledige waardeketen meerekent, bedraagt hun uitstoot 1,85 miljard ton, ofwel 4% van de wereldwijde uitstoot. Een meerderheid van hun investeringen zit in sectoren met een “hoge klimaatimpact”, zoals olie, gas en mijnbouw. Mochten diezelfde bedrijven de norm bepalen voor wat uitstoot zou mogen zijn, dan zaten we al aan een opwarming van meer dan 4°C, in plaats van de huidige 1,5 °C.

Die invloed beperkt zich niet tot investeringen, ook de politieke invloedsfeer is doordrongen van het grote geld. In de Verenigde Staten besteden grote bedrijven — vooral olie- en gasbedrijven — gemiddeld 277.000 dollar per jaar, per bedrijf, aan lobbywerk specifiek gericht tegen klimaatbeleid. Tijdens COP29 kregen 1.773 fossiele lobbyisten bevoorrechte toegang tot de onderhandelingen, een groter aantal dan bijna alle nationale delegaties samen. In verschillende landen, waaronder Zuid-Afrika, zijn industriële lobby’s erin geslaagd klimaatwetgeving te verzwakken of sancties tegen grote uitstoters af te remmen.

Cultuurstrijd

Zo bestaat er ook de “Investor State Dispute Settlement” (ISDS), een mechanisme voorzien in internationale handelsverdragen, dat multinationals in staat stelt om staten te vervolgen die klimaattransitiebeleid invoeren. In dit kader werd al 84 miljard dollar aan fossiele bedrijven uitgekeerd. Naast dit institutionele machtsspel speelt er ook een culturele strijd. Centraal in die strijd vind je door fossiele brandstofbedrijven gefinancierde desinformatiecampagnes, greenwashing en door vervuilers gecontroleerde media die twijfel zaaien over de ernst van de zaak.

Die strategie moet de aandacht afleiden van structurele verantwoordelijkheden door te wijzen naar individuele consumptie. Een bekend voorbeeld daarvan is de uitvinding van de “carbon footprint calculator” door British Petroleum, bedoeld om burgers te moraliseren en tegelijk de praktijken van multinationals te verhullen. Daardoor moeten werknemers tegelijk de klimaatcrisis én de enorme macht van economische actoren trotseren, die er alles doen om oplossingen te blokkeren.

Rechtvaardige transitie als syndicaal strijdpunt

Om de schade van de klimaatveranderingen in te perken schat Oxfam in dat de uitstoot van de rijkste 1% tegen 2030 met 97% moet dalen, en die van de rijkste 0,1% met 99%. Die vermindering is geen morele keuze, maar een absolute voorwaarde om onder de grens van 1,5 °C te blijven. Dit vereist een directe beperking of aanpassing van de privileges die verbonden zijn aan extreme rijkdom: privéjets, superjachten, vastgoed-speculatie, en vooral massale investeringen in fossiele brandstoffen.

Voor het ABVV is dit evident. Men kan geen sobere levensstijl aan werknemers opleggen, zolang de rijken ongestraft het koolstofbudget verbranden. Een rechtvaardige transitie kan niet worden herleid tot individuele gedragsveranderingen of een reeks beperkingen voor de middenklasse. Ze moet steunen op een radicale herverdeling van financiële middelen en klimaatverantwoordelijkheden.

Oxfam stelt verschillende structurele hefbomen voor. Een progressieve belasting op inkomens en vermogens, belasting op overwinsten, een verbod of zware belasting op klimaatschadelijke luxeproducten, beperking van de macht van fossiele multinationals in politiek en media, afschaffing van ISDS, en een heroriëntatie van internationale economische instellingen. Dit sluit aan bij de eisen van het ABVV voor een economie ten dienste van het collectief welzijn.

Met zulke maatregelen kunnen we massaal investeren in energetische renovatie, openbaar vervoer, duurzame sectoren, publieke diensten, pensioenen en sociale bescherming — alles wat een samenleving veerkrachtiger en rechtvaardiger maakt. Ze maken het ook mogelijk dat landen in het Zuiden, die zwaar worden getroffen door de klimaatcrisis, eindelijk de middelen krijgen om hun eigen transitie te realiseren.

Vakbeweging tegenover klimaatuitdaging

Het Oxfam-rapport sluit af met de conclusie dat de klimaatcrisis en de ongelijkheidscrisis niet afzonderlijk bestaan, maar net twee zijden zijn van dezelfde medaille, gebaseerd op extreme concentratie van rijkdom en macht. Zolang dat systeem bestaat, zullen werknemers de prijs betalen voor een catastrofe die zij niet veroorzaakt hebben. De rechtvaardige transitie zal dus geen technisch aanpassingsproces zijn, maar een sociale en democratische strijd. Een confrontatie met de koolstofoligarchie, die de middelen naar zich toetrekt, het beleid beïnvloedt en onze gemeenschappelijke toekomst ondermijnt, is onvermijdelijk. Voor het ABVV blijft het duidelijk dat de verdediging van sociale rechten en de strijd voor het klimaat één en dezelfde strijd is.