24/7. 24 uur per dag, 7 dagen per week. Werknemers in nacht- en ploegenarbeid houden bedrijven de klok rond draaiend. Maar hun atypische werkritme heeft impact op hun gezondheid en privéleven. Op 24 juli, 24/7, vraagt vakbond ABVV erkenning en waardering maar ook betere werkomstandigheden voor deze shiftmedewerkers.

Wie in ploegen en ’s nachts werkt, krijgt vaak sneller te kampen met fysieke en mentale gezondheidsproblemen. Naast slaapproblemen hebben nachtwerkers ook een bewezen hoger risico op diabetes (type 2) en hart- en vaatziekten. Ploegendienst heeft schadelijke gevolgen voor je kortetermijngeheugen en veroudert je brein. Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie, heeft nachtploegen ingedeeld als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens’. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat ploegendienst bijdraagt aan het risico op borstkanker. Vrouwen die in ploegendiensten werken, hebben overigens een grotere kans op miskramen, verstoring van de menstruatiecyclus en vruchtbaarheidsproblemen.

De shiften hebben ook een negatieve impact op het privé- en gezinsleven. Het dagelijks leven is immers op een ander ritme georganiseerd. Studies wijzen ook nog op een verhoogd risico op ongevallen op de werkvloer doordat nacht- en ploegenwerknemers minder waakzaam zijn. Bovendien hebben ze ook minder gemakkelijk toegang tot vorming en opleidingen wat hun loopbaan afremt.

De ongezonde en verregaande flexibiliteit die werknemers aan de dag (en nacht) leggen laat bedrijven dan weer toe om volcontinu operationeel te zijn. Daarom vraagt de socialistische vakbond ABVV, en met name de Algemene Centrale, sinds enkele jaren meer respect en betere werkomstandigheden op de Dag van de Shiftmedewerker, 24 juli of 24/7. Die 24/7 staat voor de inzetbaarheid van de shiftmedewerker: 24 uur op 24, 7 dagen op 7.

Slaapritme en dagelijks leven verstoord

Dit jaar ligt de focus op slaapstoornissen. Uit een nieuw onderzoek dat werd uitgevoerd in samenwerking met de Universiteit van Leuven (HIVA) en waaraan 5.480 werknemers deelnamen, blijkt dat atypische werktijden een grote impact hebben op het welzijn. Twee op drie werknemers (67%) geven aan dat hun slaappatroon niet goed is. Vijfenzestig procent bevestigt dat dit een negatieve invloed heeft op hun sociaal en gezinsleven. Bijna zeven op tien (69%) zegt dat het werk een negatieve invloed heeft op hun slaapritme.

“Je gezinsleven wordt onvermijdelijk beïnvloed”, bevestigt nachtarbeider Roberto. “Als je thuiskomt na een nacht werken, loop je uit de pas met de rest van het gezin, ben je geïrriteerd en voel je je niet lekker. Je gaat rond 6-7 uur ’s morgens naar bed en om 11 uur ben je wakker … zonder je uitgerust te voelen.”

Bij Ali, een voormalig delegee, is het niet anders. Het ploegenwerk heeft hem een aantal gezinsproblemen bezorgd. “Er is een duidelijk verband met het werken in shiften. Alle ontspannende activiteiten worden systematisch uitgesteld tot vrije dagen. Maar wanneer je die vrije dagen bemachtigt, ben je zo uitgeput dat je niet de kracht hebt om tijd met je gezin door te brengen. Het ergste is dat je drie dagen voor je weer aan het werk gaat, je eigenlijk al  mentaal aan het voorbereiden bent”.

Vooral in de scheikunde

In de scheikunde wordt, door de ononderbroken productieprocessen, veel meer in nachtarbeid (21,3%) gewerkt dan het Belgisch en Vlaams gemiddelde. Bovendien moedigt de overheid nachtwerk aan via fiscale voordelen. “Dankzij berekeningen kunnen we met wiskundige zekerheid aantonen dat ploegen- en nachtarbeid goedkoper kan zijn dan werken in dagverband”, luidt het bij de Algemene Centrale. “De regeringen moedigen deze vorm van arbeid aan en dat is een foute keuze. Zij verzwijgen een essentieel element: ploegen- en nchtarbeid is schadelijk voor de gezondheid van de werknemers.”

Steeds meer voordelen voor bedrijven,
minder inkomsten voor overheid

Bedrijven met ploegen- en/of nachtarbeid moeten een gedeelte van de bedrijfsvoorheffing niet doorstorten. Die bedrijfsvoorheffing is een voorschot op onze personenbelasting. De werkgever houdt de volledige bedrijfsvoorheffing af van het brutoloon maar moet die dus niet meer volledig doorstorten aan de overheid. Twintig jaar terug ging het aanvankelijk om een vrijstelling van 0,5%, maar door de jaren heen is dit gestegen naar 22,8% voor ploegenarbeid en 25% voor volcontinue arbeid. En sinds 2014 geldt dat een werknemer tenminste een derde van de arbeidstijd in ploegen- of nachtarbeid moet worden tewerkgesteld. Voor de werknemer die toevallig een keer in een ploegen- of nachtsysteem meedraait, is er geen vrijstelling meer. Zo wordt het nog meer aangemoedigd.

In de brochure van de ABVV Scheikunde lezen we dat deze vrijstellingen van storting van bedrijfsvoorheffing in 2017 zo’n 2,9 miljard euro minder inkomsten inhielden voor de overheid, tegenover zo’n 198 miljoen euro in 2005.

Opvallend: een tegenprestatie om te genieten van dit fiscale cadeau, zoals op het vlak van werkbaar werk bijvoorbeeld, werd nooit gevraagd. “Ook werkgevers die helemaal niet investeren in hun werknemers, profiteren”, stipt ABVV Scheikunde aan.  

Er bestaan oplossingen

Voor welbepaalde beroepen of activiteiten is nacht- en ploegenarbeid noodzakelijk. Naast chemische processen die zeer moeilijk of onmogelijk kunnen worden onderbroken denken we bijvoorbeeld aan ziekenhuizen, rust- en verzorgingsinstellingen, veiligheidsdiensten, enz.

Toch kan er ingegrepen worden. De bestaande reglementering strikt volgen. Risico’s analyseren. Preventieve maatregelen nemen. Het werk ‘menselijker’ maken. De werkuren aanpassen.

Het ABVV ziet verschillende pistes om de situatie van nacht- en ploegenwerknemers te verbeteren: de arbeidstijd verminderen, de begin- en einduren van ploegarbeid aanpassen, een limiet zetten op het aantal nachten, met voldoende werknemers werken in de ploegen. De vakbond stipt ook aan dat werknemers die naar dagdienst overgaan, niet financieel gestraft zouden mogen worden.

Tot slot zou de mogelijkheid om op 60 jaar met pensioen te kunnen gaan, een opluchting kunnen zijn voor deze werknemers. Claus, een werknemer in de chemische industrie, wijst erop dat de flexibiliteit een nog grotere impact heeft op werknemers die het einde van hun carrière naderen. Hetzelfde ziet hij bij collega’s: “Vanaf 50 jaar begint het toch bergaf te gaan, maag- en darmklachten komen bijvoorbeeld heel veel voor. Het feit dat je op andere tijdstippen moet eten zorgt voor problemen en ook dat verergert met ouder worden.”