“Kei tof, en ik heb nog geld verdiend ook.” Die eerste indruk als fietskoerier boog al snel om in frustratie. Herman Loos schreef hierover een boek: ‘Homo Deliveroo, Dwangarbeider van de weg’.

Een jaar lang trok Herman Loos de turquoise outfit aan die zo kenmerkend is voor de fietskoeriers van Deliveroo. Deze sportieve socioloog had al veel ervaring als jobhopper aan de ‘onderkant’ van de arbeidsmarkt. In Frankrijk werkte hij als pluimer voor een slachthuis. Of als seizoensknecht in de wijngaard. Zijn tijd in een callcenter dreef hem naar de rand van een burn-out.

“Ik had een boekje geschreven over die periode: ‘Menselijke grondstof, over leven op de bodem van de Europese arbeidsmarkt’. Ik kwam geregeld opdraven in panelgesprekken. De job van koerier was steevast een thema, alsof die koeriers het zo erg hadden. Want waarmee vergelijk je het immers? Je moet dat vergelijken met andere ‘bodemjobs’, interim en ander onzeker werk … Ik dacht: ik zet de stap gewoon zelf om te kijken hoe ik met Deliveroo – zoals je wel eens hoort zeggen – ‘mijn eigen baas kan zijn’.”

Je begon heel enthousiast aan je missie.

“Ik ging er vanuit dat de job van fietskoerier niet zo erg kon zijn als wat veel mensen graag laten uitschijnen. Tijdens mijn periode in Frankrijk had ik het al moeilijk genoeg op de jobmarkt. Dus op mijn eerste avond als ‘rider’ voor Deliveroo was ik bijna euforisch. Kei tof en ik ga nog geld verdienen ook, zo dacht ik.”

Laat ons beginnen bij het begin. Waar ben je gaan solliciteren voor deze job?

“Nergens. Je solliciteert niet, je meldt je aan. Je geeft wat basisgegevens op, naam, voornaam bankgegevens … Je stuurt een kopie van je identiteitskaart mee en dat is het ongeveer. Als er op dat moment vraag is naar koeriers, kan je direct je uitrusting bestellen en beginnen. Je installeert de app op je telefoon en je bent vertrokken.”

Dat begin was voor Herman vrij rooskleurig. Met wat ‘stormbonuspunten’ en een paar euro fooi fietst Herman één van die eerste dagen zo’n 55 euro bij elkaar op dik twee uur tijd en 30 kilometer. Bruto, dat wel.

“Alles wat nieuw is, vind ik interessant. Een nieuwe omgeving, nieuw volk rondom mij. Je merkt echter al snel waar de grenzen liggen tussen leuk en frustrerend. De riders bij Deliveroo worden per bestelling betaald. Je realiseert je dat je toch wel heel veel staat te wachten. Het eten is niet klaar. De klant is niet thuis. Het duurt even voordat je je vinger erop kunt leggen waar die frustratie precies vandaan komt. Ik had ook het gevoel dat het steeds erger werd.”

Deliveroo werkt op basis van een algoritme. Een klant plaatst via de mobiele applicatie een bestelling bij een aangesloten restaurant. De applicatie registreert de bestelling, geeft die door aan het restaurant en het algoritme trommelt een beschikbare fietskoerier op om de bestelling van het restaurant naar de klant te brengen De koerier ziet een melding op het scherm van zijn smartphone en kan met één klik de opdracht aanvaarden of weigeren.

Hoe is dat om te werken voor een algoritme?

“Dat algoritme is echt een zwarte doos. Je weet er niks over. Elke rider heeft zo zijn eigen theorieën over hoe het werkt. De waarheid is dat niemand het echt weet.”

“Op een bepaald moment veranderde ons werkregime. Aanvankelijk moest je op voorhand je uren vastleggen. De ‘goeie’ uren waren niet makkelijk te pakken te krijgen, want er heerst natuurlijk concurrentie. Maar eens je aan het werk was, was je wel zeker van een flink aantal bestellingen. Toen stapten we over naar zogenaamd ‘vrije login’. Je wist niet meer hoe veel koeriers op straat waren. Soms waren dat er veel, en dan kon de wachttijd tussen bestellingen wel eens oplopen.”

“Ik hield zo veel mogelijk data bij over al mijn ritten, onder andere in de applicatie Strava, om mijn bewegingen te traceren. Daaruit bleek duidelijk dat de wachttijden steeds langer werden.”

Hoeveel verdien je als koerier?

“Over het hele jaar genomen kwam ik net niet aan 20 euro bruto per uur. Hierop moest ik natuurlijk nog sociale bijdragen betalen. Ik moest hiermee mijn uitrusting aankopen, onderhoud van de fiets, smartphone, abonnement, enzovoort.”

“In het begin liep het vrij goed, maar al snel gingen mijn verdiensten stelselmatig omlaag. Eén van de redenen was de wijziging van werkregime. In dat eerste regime waren er nog bonussen te verdienen. Zo is er iets dat een ‘streak order’ heet. Als je een aantal bestellingen na elkaar doet, en nooit weigert, krijg je een bonus. Een streak order van 10 was 10 euro extra. Ik weigerde eigenlijk nooit een bestelling, en kon best vaak een bonus opstrijken.”

“Daarna kregen we enkel nog een bonus voor piekmomenten, meestal vrijdag- of zaterdagavond. Het was veel minder interessant om op een maandagavond te gaan rijden. Er waren minder bestellingen en er was dus minder te verdienen. De streak order viel weg. Ik tuimelde naar 14-13 euro per uur. Op den duur zelfs geen 10 euro per uur meer. Allemaal bruto.”

“Tijdens die goeie momenten, waarop je in principe wat kon verdienen, waren er meer koeriers op straat. Dat betekent meer tijd tussen bestellingen en wachttijden. Daarbij kwam dat sommige restaurants gewoon vierkant draaiden op piekmomenten. Uiteindelijk moest je zowat overal wachten. Die waardevolle avonden brachten steeds minder op. Het gemiddeld loon ging omlaag.”

Toen je enkele weken bezig was, dook plots een coronavirus op. Welke impact had dat?

“Ze zeiden dat corona ging zorgen voor meer bestellingen, maar daar heb ik eigenlijk niks van gemerkt. Er was grote onzekerheid rond dat virus. Er waren aanvankelijk nauwelijks nog bestellingen. Daarna is dat wel weer omhoog gegaan.”

“Ik zag wel een verschil in hoe de restaurants de situatie aanpakten. Restaurants die veel afhaalmaaltijden bieden, daar werden de wachttijden korter. Ze werden efficiënter en dat liep vlot. Andere restaurants sloten gedeeltelijk de deuren, waardoor er soms te weinig personeel aanwezig was om alle bestellingen af te werken. Wanneer er klanten fysiek aanwezig waren in het restaurant, dan kregen die steevast voorrang en werd het afhaalgedeelte verwaarloosd. De koeriers moesten hun plan maar trekken.”

Als fietskoeriers correct betaald worden, zou het dan wel een mooie job zijn?

“Dat kan. Maar dan moeten de lonen echt hoog genoeg zijn. Een ander belangrijk pijnpunt: de onvoorspelbaarheid. Dat is in mijn ogen het grootste probleem. Je weet niet hoe veel bestellingen je zal kunnen afwerken. Hoe lang je onbetaald gaat staan wachten in een restaurant. Enzovoort.”

“Ik werk nu soms als bakfietskoerier in Leuven. Dat is met een interimcontract. Maar dat is dus wél voorspelbaar. Ik weet op voorhand wanneer en hoe ik zal werken en hoe veel ik daarvoor betaald krijg. Bij Deliveroo is onzekerheid troef. Het rijden zelf is wel een leuke job, maar wie dat echt wil blijven doen, moet op zoek naar betrouwbare webshops of andere legitieme spelers, in plaats van voor die app te blijven werken.”

Koeriers van Deliveroo werken als zelfstandigen. Dat is nodig voor de flexibiliteit, zegt het bedrijf. Dat wordt voorgesteld als de ideale startersjob. Je fietst rond en je wordt er nog voor betaald ook. Je kan je werkdag volledig zelf indelen, zo luidt het. Steeds meer stemmen gaan op om de koeriers als echte werknemers in dienst te nemen, omdat het nu eigenlijk schijnzelfstandigen zijn.

“Werken voor een app biedt schijnvrijheid. Je hebt de vrijheid om heel de dag op je luie krent te liggen, maar als je één eurocent wilt verdienen, moet je je wel onderwerpen aan het algoritme. Als dat goed loopt, is dat leuk, simpel. Je doet je werk en je voelt je niet gecontroleerd. Geen enkele ploegbaas zit achter je veren. Nu is het slechts een app die controleert.”

“Wanneer het wat moeizamer gaat, begin je de nadelen te zien. Ik sta nu tien minuten te wachten in een restaurant, ik vind dat ik daarvoor recht heb op een vergoeding. Als zelfstandige zou ik voor al dat wachten een vergoeding kunnen aanrekenen. Nu kan ik enkel wachten en mijn uurloon zien wegsmelten als sneeuw voor de zon. Of ik kan de bestelling alsnog weigeren, en dan verdien ik helemaal niks.”

“Je kan niet discussiëren met die app. Zit er een storing in de gps-functie waardoor je tijd verliest, dan kan je nergens verhaal gaan halen. Sta je bij een klant die niet thuis is, dan kan je die via de app opbellen, antwoordapparaat. Wat moet je dan doen? De Deliveroo-app heeft een chatfunctie waarop de riders terecht kunnen. Ik heb gehoord dat die ergens in Madagaskar bemand wordt … Vanaf dat er iets misloopt, ben je eigenlijk niet vrij, maar vooral heel kwetsbaar.”

Hoe zie jij de sector evolueren?

“Het kan volgens mij twee kanten uit. Als de riders zelfstandigen blijven, dan is er altijd wel iemand die voor minder wil werken, omdat het beter is om iets te hebben dan niks. Dat wordt een absolute race to the bottom.”

“Aan de andere kant: hoe kunnen we nadenken over een duurzaam model, waarbij de job deel uitmaakt van een echte carrière? Vandaag werken als fietskoerier voor Deliveroo biedt geen enkel zicht op een loopbaan. In een normale loopbaan begin je als junior, je bouwt ervaring op, je kan misschien opklimmen of extra verantwoordelijkheden opnemen als je dat wil.”

“In dat geval moeten we accepteren dat Deliveroo een bedrijf is, met werknemers, en geen platform. Het zou fysiek aanwezig moeten zijn in de steden waarin het actief is. Riders zouden terecht moeten kunnen in een Deliveroo-hub of -vestiging, waar ze een werkfiets kunnen krijgen, herstellingen laten uitvoeren, steun vinden van medewerkers die de stad goed kennen, tot zelfs een personeelsdienst. Als koeriers voltijds willen werken, dan moet dat als werknemer, met degelijke werkvoorwaarden. En ook deeltijdsen of interimmers verdienen degelijke contracten en mogen niet aan hun lot worden overgelaten. Het zou zo veel menselijker zijn dan hoe het nu gebeurt. Elke week 70 à 80 uur ingelogd zijn om 1.300 euro bruto te verdienen. Dat kan toch niet?”

“Het is natuurlijk moeilijk om een duurzaam model uit te bouwen als de klanten zonder meerkost één bol ijs of één cheeseburger van de McDonald’s in centrum Leuven tot thuis in Heverlee kunnen laten bezorgen door een fietskoerier. Dit geldt voor de hele thuisbezorgsector. We moeten eens nadenken over wat de moeite is om thuis te laten bezorgen en wat niet. En moeten speciale thuisleveringen niet iets duurder worden?”

Zijn de fietskoeriers te organiseren?

“Wanneer dat nu gebeurt, is dat meestal direct gelinkt aan een incident. Een koerier wordt uitgescholden of op een andere manier slecht behandeld. Een vaste kliek van koeriers kan dan samen beslissen om een uur lang geen maaltijden meer te leveren. Structureel organiseren is moeikijker. Velen zitten in een kwetsbare positie. Iemand die zich in illegaliteit bevindt, heeft er geen belang bij dat actievoerders de boel ‘verknoeien’. Het lijkt soms wat op het Stockholmsyndroom, waarbij slachtoffers sympathie krijgen voor de gijzelnemer. Als koeriers een actie ondernemen, snijden ze in hun eigen vlees, en hun vlees is niet zo dik.”

“De strijd overstijgt de organisatie van koeriers. Eigenlijk moet het geheel aangepakt worden. Van het personeel in het restaurant tot de bezorgers: iedereen heeft belang bij een hervorming van de volledige sector. Ik zou graag een groot maatschappelijk debat zien. Wat zijn we bereid te betalen om een degelijk werknemersstatuut te hebben voor iedereen die werkt en daar een leefbaar inkomen uit kan halen? Ik heb met dit boek geprobeerd de koeriers een stem te geven. Dit is de realiteit. Lees het en trek er jouw conclusies uit.”