Op 11 september ’73 grijpt generaal Pinochet met steun van de VS brutaal de macht in het Zuid-Amerikaanse land Chili. Hij verjaagt de linkse regering van de socialistische president Salvador Allende, ontbindt het parlement, verbiedt de vakbonden en installeert een wrede dictatuur. Welke rol speelde het ABVV toen? En welke lessen kunnen we trekken?

“Multinationals handelen zonder verantwoordelijkheid te nemen en worden niet gecontroleerd door een parlement of een instantie die het algemeen belang vertegenwoordigt. De wereld wordt aan het wankelen gebracht. Multinationals schaden niet alleen de belangen van ontwikkelingslanden, maar door hun ongecontroleerde activiteiten ook die van de geïndustrialiseerde landen.”

Deze woorden werden in december 1972 uitgesproken door een Zuid-Amerikaanse president tijdens een vergadering van de Verenigde Naties. Een democratisch gekozen president, een uitgesproken socialist. Een president die, zoals hij zelf zei in zijn laatste interview, aan het hoofd stond van “een door en door antikapitalistische regering die tot doel heeft een revolutionair proces tot een goed einde te brengen binnen het kader van de burgerlijke democratie, met respect voor pluralisme, democratie en vrijheid.”

Revolutionaire woorden in een context van Koude Oorlog en de toenmalige Amerikaanse strijd tegen het communisme. Woorden die voor VS-president Nixon bevestigen dat deze Chileense president een groter gevaar is dan Fidel Castro in Cuba, omdat hij president en democraat is. Hij gebruikt geen wapens. Hij verenigt het volk en brengt links samen.

Het zijn woorden van Salvador Allende die minder dan een jaar later, op 11 september 1973 ten val zou worden gebracht door de staatsgreep onder leiding van Augusto Pinochet. Die generaal maakte met de steun van de VS een einde aan de “democratische weg naar het socialisme” die Allende had ingezet.

Tot 18 oktober worden in België een veertigtal evenementen georganiseerd ter nagedachtenis van Allende. Volg het programma van het Comité Allende 50, gesteund door het ABVV Brussel.

In onderstaand artikel gaan we in op het links beleid van Allende, waarom dit een doorn in het oog was van de VS, hoe het ABVV de solidariteit organiseerde.

Chileense weg naar socialisme

Allende wordt verkozen in 1970. Hij verhoogt direct de laagste salarissen en gezinstoelagen. Hij start grote hervormingen in de gezondheidszorg, de landbouw en het onderwijs. In slechts een paar maanden verandert het leven van de meest bescheiden gezinnen. In Europa kijkt links in met grote belangstelling, bewondering en hoop naar Chili. Ook Frans president Mitterrand bezoekt Allende en zijn aanhangers.

De Chileens president nationaliseert veel bedrijven, waaronder het merendeel van de banken en de kopermijnen. Hierdoor wordt hij bestempeld als een gevaar voor de Amerikaanse invloedssfeer in Latijns-Amerika en de VS begint de regering van Allende te ondermijnen met tal van sabotagemaatregelen: bevriezen van Chileense tegoeden, blokkeren van de export van onderdelen voor de mijnindustrie en manipuleren van de koperprijs. Naast de economische boycot zet de VS ook desinformatiecampagnes op en steunt men gewelddadige acties uitgevoerd door rechts.

“De VS organiseerden stakingen en stimuleerden sociale onrust”, zegt Werner Thomas, professor Spaans-Amerikaanse geschiedenis aan de KU Leuven aan persagentschap Belga. “Ze hebben de omstandigheden gecreëerd waardoor de onvrede in het leger onhoudbaar werd.”

Democratie vermoord

Alle middelen werden ingezet om Allende te doen mislukken. Tussen zijn verkiezing en eedaflegging had de Amerikaanse inlichtingendienst CIA al eens geprobeerd een staatsgreep te plannen met Chileense legerofficieren.  

Op 11 september 73 grijpt generaal Pinochet met steun van de VS de macht. Hij ontbindt het parlement en de politieke partijen, verbiedt vakbonden en schaft de arbeidswetgeving af. De grondwet en de persvrijheid worden ‘opgeschort’.

Een bloedige dictatuur volgt, het socialistische model verdwijnt en Chili wordt een proeftuin voor het rechtse neoliberalisme: einde van de prijscontrole, privatisering van overheidsbedrijven, …. absolute economische vrijheid staat voorop, de overheid mag geen spelregels opstellen, laat staan de welvaart herverdelen. Beleid georkestreerd vanuit de VS puur ten goede van de rijken en de dictatuur. Kunstenaars, intellectuelen, vakbondsleden en socialistische activisten worden gearresteerd, gemarteld, opgesloten in kampen en vermoord.

Naar schatting zijn meer dan 3000 mensen vermoord of verdwenen en meer dan 38.000 gemarteld. Honderdduizenden Chilenen ontvluchtten het land.

Protestacties bij ons

In België organiseert het ABVV enkele dagen na de staatsgreep mee een nationale protestactie. Georges Debunne, algemeen secretaris van het ABVV, neemt er het woord.

Bij de demonstraties wordt duidelijk dat iedereen zich terdege bewust is van de rol die de Verenigde Staten speelden. Er worden slogans geroepen zoals “ITT assassin, hands off Chile”. ITT, de Amerikaanse multinational gespecialiseerd in telefonie speelde immers een actieve rol in de organisatie van de staatsgreep. Er worden steuncomités opgericht in verschillende Belgische universiteiten.

Niet alle Chileense vluchtelingen kwamen meteen aan in België. Hun ballingschap duurt verschillende jaren, soms na een verblijf in een ander land of na hun vrijlating uit de concentratiekampen.

Vakbondswerk voor vluchtelingen

Het ABVV richt samen met andere vakbonden en middenveldorganisaties in 1975 het COLARCH (Collectif d’Accueil aux Réfugiés du Chili) op. De Chileense vluchtelingen kwamen naar België met specifieke politieke overtuigingen, het waren immers vooral linkse activisten die vervolgd werden. Deze communisten, socialisten en vakbondsleden waren vastbesloten om de maatschappij in hun land te veranderen. Maar eenmaal in België kwamen ze terecht in opvangcentra waar ook mensen zaten die de communistische regimes van Oost-Europa ontvluchtten. Het ging er niet goed.

George Dassis werkte in de jaren 1970 voor het ABVV in de dienst die nieuwkomers begeleidde. Hij is nu gepensioneerd en vertelt: “Onze algemeen secretaris George Debunne, had Luis Menesses aangenomen. Hij was plaatsvervangend algemeen secretaris van een vakbond in Chili. Zo ver ging de solidariteit toen.”

Steun in woord en daad

“We organiseerden steunbetogingen”, vertelt George. “Ik was zelf gevlucht voor de dictatuur in Griekenland, en ook onze Portugese en Spaanse kameraden wisten wat een dictatuur en onderdrukking inhielden. Ik herinner me bijvoorbeeld Carmen Vega nog goed. Omdat ze Spaans sprak, was ze onmisbaar bij het verwelkomen van deze mensen. De ABVV’ers Jacques Yerna, algemeen secretaris in Luik, Aimée Lacroix in Charleroi en René Deschutter in Brussel namen het voortouw.”

De journalist Sandro Calderon, toen een kind, vluchtte met zijn ouders uit Chili. Het gezin vond onderdak in België. In zijn podcastserie beschrijft hij hoe de vluchtelingen zich organiseerden om hun kameraden thuis te helpen. Via Pierre Galand, van Oxfam, en ABVV’er René Deschutter zoeken ze naar een manier om het geld dat ze hadden ingezameld tot bij de Chilenen te brengen. René belde Pierre Vermeylen, de voormalige socialistische minister van Justitie. Hij reisde met een delegatie naar Chili en “gebruikte” zijn status als staatsminister om de grote sommen geld die ze hadden verzameld te verbergen voor het regime.

Chili vandaag

Zelfs nu, meer dan twintig jaar na het einde van de dictatuur, is de Chileense samenleving nog steeds erg verdeeld. De ongelijkheid is nog nooit zo groot geweest en het land neemt slechts schoorvoetend afstand van het neoliberalisme.

In 2019 wordt het land wakker geschud door krachtige sociale bewegingen van feministen, studenten, burgers die aan de alarmbel trekken. De Chileense bevolking had immers jarenlang te horen gekregen dat de neoliberale economie hen een comfortabele westerse levensstijl zou brengen. Het land werd dan wel welvarender, maar slechts enkelingen werden daar beter van.

Met de protesten maken de burgers duidelijk dat het roer om moest. Ze stellen binnen een wetgevende vergadering ook een ontwerpgrondwet op om de grondwet uit het tijdperk-Pinochet eindelijk te vervangen. Een nieuwe, jonge, linkse president, die beweerde een aanhanger van Allende te zijn, wordt verkozen. Omdat de rechtse pers de bevolking bang maakt voor vernieuwing en verandering wordt de ontwerpgrondwet in een referendum verworpen. Zoals in bijna alle landen waar het neoliberalisme overheerst, groeit de afkeer van de politiek in z’n geheel. Extreemrechts spint garen bij deze situatie en krijgt er meer en meer verkozenen bij. Een democratisch drama.

Is er nog hoop?

We geven Salvador Allende het laatste woord. Een fragment uit zijn laatste toespraak op de Chileense radio, terwijl hij omsingeld werd door het leger, een paar uur voor zijn dood.

“Het volk moet waakzaam zijn, het mag zich niet laten provoceren of afslachten, maar het moet zijn verworvenheden verdedigen. Ze moeten het recht verdedigen om met hun eigen arbeid een waardig en beter leven op te bouwen. […] De geschiedenis eindigt niet met onderdrukking of misdaad. Dit is een moeilijk moment. Ze kunnen ons verpletteren, maar de toekomst is aan het volk, aan de arbeiders. De mensheid rukt op naar de verovering van een beter leven […].”

“Ik richt me tot de eenvoudige vrouw van ons land, de boer die in ons geloofde, de arbeider die hard werkte en de moeder die altijd goed voor haar kinderen zorgde. Tot de staatsambtenaren, tot hen die dagenlang hebben gewerkt tegen de staatsgreep, tegen hen die alleen de voordelen van een kapitalistische maatschappij verdedigen. Ik richt me tot de jongeren, tot degenen die hebben gezongen en hun vreugde en strijdlust hebben doorgegeven. Tot slot richt ik me tot de Chilenen, arbeiders, boeren, intellectuelen, tot allen die vervolgd zullen worden omdat het fascisme in ons land al enige tijd bestaat. […]”

“De geschiedenis is van ons, het zijn de mensen die haar maken.”

Foto genomen op 31 december 2019 door Paulo Slachevsky. Op het paneel staat te lezen: “Alleen door te vechten komen we vooruit”