Twintig jaar geleden ondertekenden de vakbonden het ‘Charter voor gendermainstreaming’. Nu maken ze een evaluatie van de vooruitgang op vlak van gelijkheid v/m en hernieuwen ze hun engagementen.   

Op 23 september 2004 ondertekenden de vakbonden ABVV, ACV en het ACLVB het ‘Charter voor Gendermainstreaming’. Daarmee verbonden de organisaties zich ertoe om gendergelijkheid in hun structuren uit te bouwen en namen ze gendermainstreaming aan als een bijkomend en noodzakelijk instrument voor de emancipatie van vrouwelijke en mannelijk werknemers. 20 jaar later was het tijd voor een evaluatie. Op 3 oktober kwamen de drie vakbonden bijeen om de balans op te maken en engagementen aan te gaan voor de komende jaren. De Nieuwe Werker was er bij.

Twintig jaar werken aan gelijkheid

Naar aanleiding van een studie van de arbeidsmarkt in België, concludeerden de vakbonden in 2004 dat wanneer ze de gelijkheid tussen vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt wilden bevorderen, ze zelf het goede voorbeeld moesten geven.

Artikel 1 van het toenmalige charter luidde: “Het beleid van de interprofessionele organisaties, dat ernaar streeft de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te verwezenlijken in hun structureren en in hun werking (…) wordt onverdroten voortgezet.” Door het handvest te ondertekenen bevestigden de vakbonden hun sleutelrol.

Socialistische vakbond

Binnen de socialistische vakbond ABVV werden de voorbije 20 jaar vorderingen gemaakt op het vlak van gelijkheid. Zo is er vooruitgang geboekt in de samenstelling van de instanties. Vandaag bestaat het Federaal Secretariaat, de dagelijkse leiding, uit 4 vrouwen en 3 mannen. “Ik ben het levende voorbeeld van een positief gevolg van de quota“, grapte Miranda Ulens, algemeen secretaris van het ABVV, op het evenement ter gelegenheid van de 20^e verjaardag van het charter. “In 2014 werd het Federaal Secretariaat uitgebreid met twee vrouwen, een Nederlandstalige en een Franstalige, om een betere gendervertegenwoordiging te realiseren. Ook sommige vakcentrales hebben pariteit ingevoerd binnen hun instanties.”

Daarnaast “hebben we een gedragscode ingevoerd met een nultolerantie voor geweld, seksuele intimidatie en seksisme”, legt Miranda uit. Dit was een van de resoluties van het laatste Federaal Congres, de algemene vergadering van het ABVV,  in 2022. In dat kader wil het ABVV ook een intern meldpunt oprichten waar slachtoffers of getuigen van gedrag dat in strijd is met de gedragscode terechtkunnen.

Sensibiliseren, telkens weer

“Het is van cruciaal belang om mensen bewust te blijven maken van de ongelijkheid op de werkvloer”, aldus Miranda. Het ABVV heeft een genderdepartement opgericht dat zich met deze problematiek bezighoudt.

Het departement heeft een aantal instrumenten ontwikkeld om bijvoorbeeld de loon(on)gelijkheid in bedrijven te achterhalen, de loonklooftest, maar ook om de loonkloof te berekenen.

Een ander voorbeeld is de geweldmeter, een instrument om te beoordelen in welke mate een bepaald gedrag op de werkvloer gezond of toxisch is voor de persoon die het ondergaat.

Het ABVV-genderdepartement organiseert ook vormingen over gendergerelateerde kwesties en gelijkheid – bijvoorbeeld in functie van het aantrekken van vrouwelijke kandidates voor de lijsten voor de sociale verkiezingen. Daarbij is het zo dat vrouwen (net zoals mannen) verkozen worden als delegee, wanneer ze een goede plaats hebben op de lijst. Hierdoor kunnen ze vervolgens lid worden van de uitvoerende comités van de verschillende vakcentrales en een eisenbundel verdedigen die rekening houdt met hun realiteit op de arbeidsmarkt.

Actie voeren

In de voorbije 20 jaar organiseerde het ABVV ook tal van activiteiten en evenementen in het teken van de vrouwen. Denk maar aan Equal Pay Day, of aan de actie ‘Vrouwen in de vuurlijn’ in 2015, waarbij de maatregelen van de regering-Michel die vooral vrouwen zouden treffen, aan de kaak werden gesteld. Het doel was om hun eisen zichtbaarheid te geven in de openbare ruimte, maar ook binnen de organisatie. “Ik ben er bijzonder trots op dat ook ik, samen met mijn collega Estelle Ceulemans (nvdr. federaal secretaris en daarna algemeen secretaris ABVV-Brussel van mei 2018 tot mei 2024), opnieuw een stevige ABVV-vrouwenbetoging heb georganiseerd”, voegt Miranda toe.  

Het ABVV tekent bovendien ook altijd present bij belangrijke acties en evenementen, zoals 8 maart – Internationale Vrouwendag en 25 november – de internationale dag voor de uitbanning van geweld tegen vrouwen. Voor elk van deze evenementen komt de vakbond met een eigen campagne. Het ABVV-magazine De Nieuwe Werker weidt ook elk jaar zijn maartnummer aan het thema gelijkheid v/m.

Paarse handen als symbool tegen geweld op vrouwen: foto-actie van het ABVV op 25 november 2023.

Op Europees en internationaal niveau

Er zijn quota ingevoerd in de instanties van de Europese en internationale vakverenigingen, zoals het Europees Vakverbond en het Internationaal Vakverbond, maar ook bijvoorbeeld in de Nationale Bank van België. “We werden geïnspireerd door het charter voor gendermainstreaming van de Belgische vakbonden. Het stelde ons in staat om te mobiliseren rond de problematiek, die niet altijd voor de hand liggend is, én om het respect voor vrouwen op het werk versterken”, vertelt Isabelle Schömann, adjunct algemeen secretaris van het Europees Vakverbond.

Ze gelooft dat heel wat vooruitgang verwezenlijkt is dankzij de mobilisatie van de vakbonden. Een voorbeeld daarvan is de Europese richtlijn over loontransparantie uit 2023 die bedrijven in de EU verplicht looninformatie openbaar te maken en maatregelen te treffen indien het loonverschil tussen mannen en vrouwen bij hen groter is dan 5%.

De werknemersvertegenwoordigers hebben echter ook een rol te spelen in het opnemen van deze Europese en internationale instrumenten binnen hun structuren en binnen de ondernemingen. In 2019 heeft de Internationale Arbeidsorganisatie Conventie 190 aangenomen, die tot doel heeft geweld en pesterijen op het werk te voorkomen en uit te bannen. Volgens Lieve Verboven, directeur van het IAO-Bureau voor Europa en de Benelux, “spelen vakbonden een sleutelrol in de toepassing van deze verplichtingen”.

Nog werk aan de winkel

Ondanks de vooruitgang die geboekt werd in de verschillende structuren op Belgisch, Europees en internationaal niveau, zijn de vakbondsvertegenwoordigers unaniem: “We zijn op de goede weg, maar er is nog werk aan de winkel”. Hun doel: gendermainstreaming als werkmethode invoeren op alle niveaus en in alle sectoren.

“We moeten onderhandelen over collectieve overeenkomsten om oplossingen te bieden voor vrouwen op de werkvloer en thuis”, legt Isabelle Schömann uit. Met dit in gedachten, herinnert Miranda Ulens eraan dat er in ons land binnen de Nationale Arbeidsraad over verschillende collectieve arbeidsovereenkomsten (werkbare werktijden, waardige lonen) is onderhandeld die de situatie van vrouwen kunnen verbeteren. Het VBO en andere werkgeversorganisaties namen deel aan die onderhandelingen. De afgevaardigden kunnen die cao’s gebruiken om de arbeidvoorwaarden te verbeteren.

Het grootste nadeel van dit charter dat geen enkele werkgeversorganisatie of onderneming het heeft ondertekend. Een grote uitdaging is dan ook om het aantal ondertekenaars uit te breiden. De vakbonden roepen politici, werkgevers, verenigingen en alle spelers in het maatschappelijk middenveld op om te ijveren voor meer gelijkheid. Ze hopen op vooruitgang op het gebied van o.a. de loonkloof, de strijd tegen seksisme op de werkvloer en de aanwezigheid van vrouwen in besluitvormingsorganen.

Een hernieuwd engagement

Na een aantal zeer verrijkende toespraken, ondertekenden de voorzitters van de drie vakbonden opnieuw het charter voor gelijkheid, dat deze keer nieuwe dimensies bevat zoals opgelegd deeltijds werk en evoluties zoals klimaatverandering en digitalisering. Zoals wordt benadrukt in het charter, vormt de emancipatie van vrouwen een essentieel element in de emancipatie van alle werknemers, zowel mannen als vrouwen. Miranda Ulens sloot haar tussenkomst af met de erg betekenisvolle woorden: “Syndicalist rijmt met feminist.”