Bij termen als ‘koolstofneutraliteit’, ‘klimaatfonds’, ‘energietransitie’ staat voor de vakbondsbeweging één vraag centraal: zal de noodzakelijke transitie rechtvaardig zijn?

Het algemene doel: “niemand achterlaten”. Het idee achter het concept is dat de transitie rechtvaardig zal zijn, of niet zal zijn. De vakbonden herinneren eraan dat er “geen banen zijn op een dode planeet” en dat de strijd tegen klimaatverandering hand in hand moet gaan met kwalitatief hoogwaardige banen, welzijn voor iedereen, vakbondsrechten en democratie.

Historisch keerpunt

De Klimaatcoalitie, die een honderdtal Belgische organisaties – waaronder het ABVV – uit het maatschappelijk middenveld en de vakbondswereld verenigt, is van mening dat België en de wereld zich “op een keerpunt” bevinden. Aan de vooravond van de COP30 riep zij op om klimaat- en sociale rechtvaardigheid centraal te stellen in de onderhandelingen.

Volgens haar leidt het huidige traject naar een “gevaarlijke” opwarming van bijna +3°C. België staat volgens de Coalitie geïsoleerd in Europa omdat het weigert een ambitieuzere emissiereductiedoelstelling te steunen. Een rechtvaardige transitie mag niet langer een slogan zijn, maar moet zorgen voor veilige banen, werknemers in vervuilende sectoren begeleiden en ongelijkheden verminderen. Ten slotte dringt ze er bij de Belgische leiders op aan:

“Steeds meer klimaatplannen blijven te abstract. Wie vandaag in vervuilende sectoren zoals steenkool of palmolie werkt, moet kunnen overschakelen naar veilige, eerlijke en duurzame jobs. Er moeten nu krachtige stappen worden gezet in Belém, want een klimaatbeleid dat de bevolking negeert, is gedoemd te mislukken”, benadrukt Nadia Cornejo.

Zuiden hard getroffen

Om rechtvaardig te zijn, moet de transitie de deelname van vakbonden, de sociale dialoog, het creëren van waardige jobs, toegang tot opleiding, sociale bescherming en eerbiediging van de mensenrechten garanderen. De landen van het Zuiden, die het minst verantwoordelijk zijn voor de uitstoot, hebben het meest te lijden hebben onder de gevolgen ervan en hebben behoefte aan internationale solidariteit en geloofwaardige klimaatfinanciering.

“We komen weer terug bij die valse tegenstelling tussen klimaat en sociale kwesties. We horen vaak de slogan dat de groene transitie banen zal vernietigen, vooral in vervuilende sectoren – met de implicatie dat het beter is om niets te veranderen. Ja, een transitie in de productie brengt onvermijdelijk veranderingen met zich mee. Maar dat betekent niet dat we die moeten tegenhouden. Integendeel: we moeten leren leven – en overleven – in een wereld waar het klimaat al aan het veranderen is”, zegt Elise Craeghs van ISVI, het Instituut voor Internationale Vakbondssamenwerking.

En Arizona, wat heeft die hiermee te maken?

“De regering maakt geen melding van de natuurherstelwet en blijft zwak op vlak van verbetering van biodiversiteit”, zegt de Klimaatcoalitie. “Nergens erkent deze regering dat de klimaatcrisis ook een wereldwijde crisis is die solidariteit met kwetsbare landen vereist. Deze regering lijkt ook af te zien van het doel van een rechtvaardige transitie, die de meest kwetsbaren ondersteunt en een grotere inspanning vraagt van de sectoren en burgers met de breedste schouders.”

ABVV herinnert eraan: “Overheidsgeld mag niet langer worden gebruikt om grote vervuilers te subsidiëren, maar om te financieren wat echt belangrijk is: hernieuwbare energie, betaalbare woningen, toegankelijk openbaar vervoer, waardige banen, gezondheidszorg en sociale bescherming. Klimaatrechtvaardigheid en sociale rechtvaardigheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, en politieke keuzes moeten dit weerspiegelen.”

Sprankje hoop?

Tijdens de COP30 in Belém dwongen de vakbonden en het middenveld de oprichting van een structureel mechanisme voor een rechtvaardige transitie af. Voortaan moet de COP jaarlijks aandacht besteden aan arbeidsrechten, werknemersparticipatie, sociale bescherming en raadpleging van lokale gemeenschappen.

Deze vooruitgang moet natuurlijk nog worden omgezet in daden, zowel in de lidstaten als op de werkplek. Maar het is een belangrijke overwinning en een stap voorwaarts richting rechtvaardige transitie.