Langdurig zieken lagen de afgelopen dagen midden in het spervuur van de regering. Het uitlekken van een interne nota van het RIZIV bleek olie op het vuur van rechtse politici, die neerkijkend met de vinger wezen naar wie zij als “nepzieken” bestempelen. Die schaamteloze uitdrukking deed als snel de ronde in de media. Maar klopt die uitspraak? Tijd voor een factcheck.

Technische nota, politiek recuperatie

De nota die aan de basis van de controverse ligt, had niet het doel om een stigmatiserend oordeel te vellen over langdurig zieken. Het ging om een controle, bedoeld om het werk van de adviserend geneesheren van de ziekenfondsen te evalueren. Dit is een oefening die regelmatig gevoerd wordt door de Dienst Uitkeringen van het RIZIV. Deze controle richtte zich op één specifieke groep: mensen van wie de arbeidsongeschiktheid was verlengd tot aan de pensioenleeftijd.

Alle feiten op een rij

Er werden steekproeven genomen van twee “subgroepen”. De eerste groep bestond uit personen met een aandoening die automatisch recht geeft op arbeidsongeschiktheid tot aan de pensioenleeftijd. Het gaat om ernstige, permanente ziektes. In 130 van de 136 gecontroleerde dossiers (dus 95 %!) werd hun situatie als dusdanig bevestigd. Dit cijfer werd door de rechtse politici in kwestie uiteraard niet vermeld.

De tweede subgroep bestond uit mensen die geen “onomkeerbare” ziekte vertonen, maar van wie de arbeidsongeschiktheid toch tot aan de pensioenleeftijd werd verlengd. Minister Clarinval beweerde dat een kwart van de zieken, nepzieken zijn, en het is exact bij deze subgroep dat de minister “zijn cijfers” haalt.

Het klopt dat in dit deel van het onderzoek 27,2 % van deze mensen hun invaliditeit uiteindelijk werd opgeheven. Is dat voldoende om hen als “nepzieken” te bestempelen? Neen. Er schuilt veel meer nuance achter deze cijfers. Deze gerichte steekproef wordt op misleidende wijze gebruikt om besparingen te rechtvaardigen.

“Dit is gewoon een deel van de bevolking stigmatiseren. Clarinval verdraait resultaten om zijn eigen visie te bevestigen. Beweren dat een kwart van de zieken ‘nepzieken’ zijn is een grove manipulatie van de cijfers”, zegt Selena Carbonero, federaal secretaris van het ABVV.

Een lek dat een begrotingsagenda dient

Maar wat is nu de volledige waarheid achter deze cijfers? Die is genuanceerder. De gecontroleerde steekproef dateert van vóór een reglementswijziging die vorig jaar werd ingevoerd en die precieze termijnen vastlegt voor arbeidsongeschiktheid. Daardoor komt het vandaag nog maar zelden voor dat iemand arbeidsongeschikt wordt verklaard tot aan het pensioen.

Rechtse politici verwijten de ziekenfondsen bovendien dat ze in het verleden te gemakkelijk verlengingen van invaliditeit zouden hebben toegekend. Hierbij zouden ze geen rekening houden met loopbaanwijzigingen of verbeteringen in de gezondheidstoestand van de arbeidsongeschikten. De ziekenfonds zouden nalatig zijn. Deze beschuldiging miskent twee realiteiten. Ten eerste is er een chronisch tekort aan adviserende geneesheren (een rechtstreeks gevolg van jarenlange besparingen en weinig aantrekkelijk statuut). Ten tweede worden er constant hervormingen ingevoerd inzake arbeidsongeschiktheid en het ritme van de bijbehorende controles. De ziekenfondsen kunnen het opgelegde ritme van de controles, dat vanaf 1 januari 2026 nog opgevoerd wordt, eenvoudigweg niet volgen.

Bovendien ging een deel van de controles in de twee subgroepen over mensen met een mentale aandoening. Of het nu gaat om een burn-out of een andere stoornis: de medische beoordeling kan hier sterk variëren naargelang de context.

Volgens het ABVV is er weinig twijfel dat deze nota bewust naar voren is geschoven in een gespannen politiek klimaat. De Arizona-regering wil nieuwe besparingen doorvoeren, en de zieken vormen daarbij een gemakkelijk doelwit. Tegelijk wordt de kans aangegrepen om het werk van de ziekenfondsen en adviserend artsen in diskrediet te brengen.

Wat maakt werknemers dan ziek?

De huidige polemiek is een bliksemafleider, bedoeld om de aandacht af te leiden van de kern van het probleem. In plaats van zich te focussen op de achterliggende redenen van het stijgend aantal langdurig zieken, kiest de regering ervoor hun pijlen op de zieken zelf te richten.

“Men leidt de aandacht af van de oorzaken van de gezondheidsproblemen, om vervolgens diezelfde mensen te bestraffen wanneer ze met pensioen willen gaan”, vat Selena Carbonero samen.

De gevolgen van jarenlange besparingspolitiek word nochtans niet onder stoelen of banken gestoken: een verzwakte gezondheid, een verstoorde werk-privé balans en toenemende bestaansonzekerheid. Vooral vrouwen en oudere werknemers zijn vaak de eerste slachtoffers.

Verantwoordelijk stellen werkgevers

Werkgevers blijven grotendeels buiten schot in dit verhaal. Kmo’s zijn vrijgesteld van tal van verplichtingen, en ook grotere bedrijven worden nauwelijks aangesproken op hun verantwoordelijkheid bij arbeidsongeschiktheid, zeker niet voor werknemers ouder dan 55.

Toch “is het essentieel om werkgevers verantwoordelijk te stellen”, benadrukt de studiedienst van het ABVV. “Het is aan hen om een werkpost aan te passen zodat iemand die arbeidsongeschikt toch eventueel terug aan de slag zou kunnen. Een onderzoek van Kom op tegen Kanker toont aan dat 57 % van de werkgevers geen collectief re-integratiebeleid heeft. Ondanks dat dat eigenlijk al drie jaar verplicht is.”

Ook bij de aanwerving van mensen die herstellen van ziekte of een medische voorgeschiedenis hebben, spelen werkgevers een sleutelrol. Hetzelfde onderzoek zegt dat 84 % van de zieke werkzoekenden zich tijdens een sollicitatie gediscrimineerd voelde omwille van hun gezondheidstoestand.

Wie volgt na de werklozen en zieken?

Voor langdurig zieken is de situatie vandaag bijzonder stresserend. Hun mentale gezondheid, al te vaak verwaarloosd, incasseert opnieuw een klap. Tegelijk bedreigen andere maatregelen van de Arizona-regering de toekomstige pensioenen. Dit creëert een onzeker toekomstperspectief met nog meer sociale onveiligheid. Achter de cijfers schuilen immers ontwrichte levens, lange behandelingen en bezorgde gezinnen.

Het is niet de eerste keer dat cijfers losgerukt worden uit hun context om politieke veralgemeningen te maken. Zo voedt men het wantrouwen tegenover langdurig zieken. “We hadden de ‘profiterende werklozen’, nu zijn er de ‘nepzieken’. Wie zal de volgende zijn?”, aldus Selena Carbonero. Ondertussen kijkt men weg van de échte verantwoordelijken voor het tekort aan middelen: zij die niet bijdragen aan de solidariteit.

Achter deze communicatiestrategie gaat een politieke keuze schuil — die van een samenleving die zich afkeert van solidariteit en die, dag na dag, de meest kwetsbaren aanvalt.