Hej! IKEA, dat is toch die geel-blauwe meubelgigant met het “family friendly” imago, begaan met het milieu en het welzijn van zijn werknemers? Toch? Achter het gladgepolijste imago van het Scandinavische model schuilt echter een harde realiteit: doorgedreven polyvalentie, toenemende beroepsziekten en alsmaar slechtere arbeidsomstandigheden. Na meerdere door de directie genegeerde noodsignalen, bereikte de opgekropte frustratie en woede het kookpunt. Na tien dagen staken hebben de werknemers van IKEA Hognoul ondertussen een akkoord bereikt.

Polyvalentie of uitbuiting?

Het startpunt van de huidige frustraties begonnen twee jaar geleden. Het bedrijf besloot toen om een “polyvalent” systeem op te leggen aan zijn werknemers, ondanks de vraagtekens die de vakbonden hierbij plaatsten.
“Toen dat systeem werd ingevoerd, wilden we onderhandelen over een nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst, want de geldende dateerde nog van 1991,” legt Nectaria Saroglou uit. Zij is vaste medewerker Handel bij BBTK Luik en nationaal coördinator IKEA. “De directie wees al onze voorstellen af en legde haar visie op via individuele bijlagen aan de contracten.”

Maar wat betekent “polyvalentie” bij IKEA concreet? In de praktijk worden werknemers die aan een bepaalde functie zijn toegewezen, regelmatig naar een andere afdeling gestuurd. Meestal is dit om een afwezige collega op te vangen. Er wordt zelden een extra opleiding voorzien. Het gevolg: stress, overbelasting en chaos. “Ze zitten er helemaal door. Wanneer je voortdurend een dienst verzwakt om een andere te versterken, raken mensen nooit klaar met hun taken. Ze lopen constant achter de feiten aan,” klaagt de vakbondsafgevaardigde. “Ze kunnen zelfs geen verlof meer nemen. In mei wilde een werknemer een dag vrij om naar het schooloptreden van zijn kind te gaan. Dat werd geweigerd.”

Enorme toename zieken, stilzwijgende directie

Een honderdtal werknemers in rode, groene en blauwe hesjes staat voor de winkel in Hognoul. Onder hen Serena D’Angelo, die al 34 jaar bij IKEA Hognoul werkt. “Het is mijn eerste job,” zegt ze met emotie in haar stem. Vandaag zit ze al zes maanden in een burn-out. “De druk is enorm. Op één dag moet je soms wel drie of vier verschillende functies uitvoeren. We moeten voortdurend van de hak op de tak springen, zonder dat we van tevoren worden ingelicht,” vertelt ze. “We worden om de haverklap weggehaald van onze werkplaats, om ergens anders  helpen”

Serena, die aan de kassa werkt, spreekt ook over agressie tegenover het personeel. “Zaterdag werd een collega nog bij de keel gegrepen door een klant,” zegt ze verontwaardigd. Ze hekelt ook het gebrek aan respect van de directie: “Wanneer we de negatieve gevolgen van sommige beslissingen proberen aankaarten, lachen ze ons gewoon uit.”

Het personeelstekort is nijpend. De werknemers trekken al meer dan een jaar aan de alarmbel. Maar de directie blijft doof voor hun eisen. Gevolg: “Het ziekteverzuim schiet de hoogte in en burn-outs stapelen zich op,” betreurt Calogero Arrigo, al tien jaar BBTK-afgevaardigde en bijna dertig jaar in dienst bij IKEA. “De mensen die aan de slag blijven, krijgen alleen maar meer werk. En wanneer de zieken terug aan de slag gaan, zijn er anderen die het niet meer aankunnen. Het is een vicieuze cirkel. Zieken of gepensioneerden worden niet vervangen.”

“De mensen die aan de slag blijven, krijgen nog meer werk.
En wanneer de zieken terugkeren, zijn het anderen die instorten.
Het is een vicieuze cirkel.”

— Calogero Arrigo, BBTK-afgevaardigde

Winst op de rug van werknemers

Vaak worden personeelsherstructureringen verklaard door economische moeilijkheden. Bij IKEA is dat niet het geval. “IKEA maakt gigantische winsten,” legt Nectaria uit. “Toch heeft het bedrijf in 2019 een Renault-procedure opgestart. Niet omdat er financiële problemen waren, maar om een ‘toekomstgerichte’ organisatie op te zetten – lees: nog meer winst te maken.” Vandaag blijft datzelfde model overeind. “Het Scandinavische model wordt vaak gepresenteerd als het beste kind van de klas op vlak van arbeidsomstandigheden. Maar voor zover ik weet, werken in Zweden alle werknemers voltijds. Hier is dat een minderheid. Er is nochtans meer dan genoeg werk.”

Genoeg geweest

Op maandag 29 september liep de emmer over. De werknemers van IKEA Hognoul besloten het werk neer te leggen. “Het was een collectief ‘genoeg is genoeg’. Het is dringend tijd om de arbeidsvoorwaarden opnieuw te onderhandelen,” zegt de vakbondsvertegenwoordigster van BBTK. De actie kreeg direct gevolg: 80% van het personeel legde het werk neer.

“Ik arriveerde vrijdag met een knoop in mijn maag, maar dacht: ik moet komen, dit is ook mijn strijd,” vertelt Serena. De eis van de werknemers is duidelijk: “Meer handen, meer handen en nog eens meer handen!”, vat de vakbondsafgevaardigde samen. “We vragen zelfs geen loonsverhoging. We willen gewoon meer personeel, zodat we in fatsoenlijke omstandigheden kunnen werken.”

Op vrijdag, juist voor het weekend, vond het eerste overleg plaats. “De directie kwam met een voorstel, maar de werknemers wezen het af omdat het onvoldoende was. De directie veegt alle eisen van tafel. Het is onaanvaardbaar,” veroordeelt Calogero, afgevaardigde.

Stijgende druk

Door die onwil om te praten is de beweging alleen maar gegroeid. Waar de winkel tot dan toe nog openbleef, met een minimum aan capaciteit, besloten de werknemers maandag om het filiaal volledig te sluiten. Hun vastberadenheid inspireert: vijf andere winkels die met dezelfde problemen kampen – Bergen, Anderlecht, Wilrijk, Zaventem en Gent – legden het werk ook neer uit solidariteit. “De werknemers zijn vastberaden. Ze gaan door tot op het bot,” besluit de BBTK-vertegenwoordigster.

Woensdagmiddag, vier uur voor de bemiddeling, verscheen een deurwaarder bij het stakingspiket. Hij legde een beëindiging van de staking op en liet de winkel weer openen voor klanten. Vier vakbondsvertegenwoordigers kregen een boete van 1.000 euro opgelegd. “Ik had me op alles voorbereid”, reageert Nectaria.

De strijd loont

Na tien dagen staking hebben de vakbonden en de directie eindelijk een akkoord bereikt. De vertegenwoordigers van de werknemers hebben dertien nieuwe vaste contracten afgedwongen, evenals een reorganisatie van het werk door middel van werkgroepen en regelmatige evaluaties. Sommige tijdelijke contracten zouden ook kunnen worden omgezet in vaste contracten. “Wat wij willen, zijn vaste contracten. Tijdelijke contracten zijn niets meer dan pleisters: ze lossen op lange termijn niets op”, legt de vakbondsvertegenwoordiger uit. Het meeste werk moet nog worden gedaan, geeft ze toe, maar ze is tevreden: de strijd heeft zijn vruchten afgeworpen.

Donderdagochtend zijn de werknemers van IKEA Hognoul weer aan het werk gegaan. Op 15 oktober staat een nationale bijeenkomst op het programma. “We willen het studentenwerk en de toepassing van polyvalentie in goede banen leiden”, aldus de vakbondsvertegenwoordiger. De strijd gaat door, dit keer op nationaal niveau.