Miljoenen doden en ontheemden, armoede, hongersnood, verkrachting als oorlogswapen… In het oosten van de Democratische Republiek Congo, aan de grens met Rwanda, woedt al meer dan 30 jaar een nietsontziende oorlog. “Dit is een roofoorlog voor de controle over de mijnbouw,” legt Guy Kuku uit, voorzitter van de Confédération Démocratique du Travail du Congo (CDT), de op één na grootste vakbond van het land. De afgelopen maanden nam het geweld opnieuw toe. Recentelijk zijn er twee akkoorden getekend om het geweld een halt toe te roepen. “30 jaar oorlog, het is eindelijk genoeg geweest!”

Waarschuwing: Dit artikel bevat beschrijvingen van extreem geweld, waaronder seksueel geweld en oorlogsmisdaden, die door sommige lezers als schokkend kunnen worden ervaren.

Er is momenteel een oorlog aan de gang in het oosten van Congo. Verschillende gewapende groeperingen breiden hun territoria uit en zaaien terreur. De regio verkeert al meer dan 30 jaar in oorlog. Hoe komt dat volgens u?

Guy Kuku: “Het gaat hier in feite om een economische oorlog. Multinationals gebruiken het conflict als instrument om er voordeel uit te slaan, met steun van Rwanda. Vooral ertsrijke gebieden worden geviseerd. Men zaait terreur zodat mensen op de vlucht slaan, waarna de ertsen zonder lokale weerstand gedolven kunnen worden: kobalt, goud en coltan. Deze mineralen worden gebruikt om batterijen te vervaardigen en zijn dus essentieel voor de energietransitie. Multinationals profiteren van de oorlog. Ze kopen de grondstoffen spotgoedkoop op. Dit gaat al 30 jaar zo door.”

Hoe is dit allemaal begonnen?

“Het begon in 1994, na de Rwandese genocide. De Democratische Republiek Congo ving toen Rwandese vluchtelingen op om hen te beschermen. Maar later keerde Rwanda zich tegen Congo, zogenaamd om etnische Rwandezen te beschermen. Dankzij de steun van MONUSCO (de VN-missie voor stabilisatie in de DRC), hebben we nu kunnen aantonen dat het om een roofoorlog gaat, met als eigenlijke doelstelling de controle over de mijnbouw. Het bewijs? Rwanda bezit zelf geen mijnbouwgrondstoffen… en is toch een van de grootste exporteurs ter wereld geworden.”

Hoe is de huidige humanitaire situatie aan de grens met Rwanda?

“Het is rampzalig. Verkrachtingen, moorden, massaslachtingen, massale vluchtelingenstromen, vernieling van ziekenhuizen, dorpen en gewassen zijn schering en inslag. De rebellen hebben de controle over de landbouw en de informele economie overgenomen. De bevolking kan geen gewassen meer telen. Hongersnood overspoelt de provincie.”

“Mensen zijn massaal op de vlucht geslagen door de veiligheidssituatie. Ze hebben geen dak meer boven hun hoofd. Er zijn vandaag zeven miljoen interne vluchtelingen zonder enige vorm van hulp, omdat het land niet over de nodige infrastructuur beschikt om hen op te vangen. Mensen verschuilen zich in de bossen of trekken naar Kinshasa. De stad is totaal onleefbaar geworden door de overbevolking.”

Opnieuw behoren vrouwen tot de grootste slachtoffers. Ze worden gebruikt als oorlogswapen.

“Dat is een van de meest gruwelijke aspecten van het conflict. Seksueel geweld wordt systematisch ingezet om te terroriseren en te vernederen. In onze samenleving wordt er neergekeken op een verkrachte vrouw. Ze kan zelfs niet praten over wat ze heeft meegemaakt, uit angst dat haar familie haar verstoot. Geen enkele man wil met een verkrachte vrouw trouwen.”

“Seksueel geweld wordt systematisch ingezet om te terroriseren en te vernederen.“

“Soms gaat het om onvoorstelbare daden. Kinderen die worden verkracht of worden gedwongen hun eigen moeder te verkrachten. Vrouwen die voor de ogen van hun echtgenoot worden verkracht, waarna de man wordt geëxecuteerd en de vrouw alleen achterblijft, met een onuitwisbaar trauma. Wat zal er met deze vrouwen gebeuren na het conflict? Ze zullen jarenlang psychologische begeleiding nodig hebben.”

“Als dat nog niet erg genoeg is, wordt iedereen getroffen door armoede en onveiligheid. Weduwen en wezen worden aan hun lot overgelaten, zonder werk, zonder inkomen. Sommige vrouwen prostitueren zich om te overleven. Ze hebben simpelweg geen andere keuze.”

Vanuit een vakbondsperspectief: hoe zit het met de werknemers? Wat is de impact van de oorlog op hun situatie?

“Er is geen liquiditeit meer. Normaal gezien betaalt de staat de lonen van de werknemers. Maar werknemers hebben al vijf maanden geen cent gezien. Er zijn geen inkomsten meer, en dus ook geen loon.”

“De meeste inwoners zijn gevlucht uit de conflictzones. Ze zijn daardoor hun werk en inkomsten kwijtgeraakt. Sommigen vluchten naar andere regio’s in het land, anderen zijn de grens overgestoken naar buurlanden.”

“In Goma zijn bedrijven volledig geplunderd. Machines, kluizen, alles is meegenomen. Er blijft niets meer over. Men blijft zoeken naar de verantwoordelijken. Zonder resultaat.”

Wat is de rol van een vakbond in een oorlogssituatie zoals deze?

“Op het terrein is de bewegingsvrijheid van de vakbonden extreem beperkt. We leven in een klimaat van terreur, waar gewapende groepen de macht hebben. Het hoofdkwartier van de CDT in Goma werd geplunderd. Vakbondsleden kunnen niet meer samenkomen en moeten buiten het zicht opereren.”

“Maar we proberen de syndicale strijd ook op andere manieren voort te zetten. Op internationaal vlak is het onze rol om mensen te sensibiliseren en te informeren, om een einde te maken aan de oorlog. De Europese Unie sluit handelsakkoorden met Rwanda voor mineralen, terwijl het land die grondstoffen niet eens bezit. Het ondertekenen van die akkoorden moedigt Rwanda juist aan om verder te gaan met moorden en plunderen, zodat ze die mineralen kunnen verkopen. Ze doden, ze verkrachten, en de EU tekent akkoorden met hen? Dit zijn bloedmineralen.”

“De EU sluit handelsakkoorden met Rwanda voor mineralen. Het tekenen van die akkoorden is niet minder dan Rwanda aanmoedigen om te doden, zodat ze daarna de mineralen kunnen verkopen. Dit zijn bloedmineralen. “

— Guy Kuku, Voorzitter Conféderation Démocratique du Travail du Congo (CDT)

“Er wordt gesproken over solidariteit met Oekraïne en Gaza… maar waar is de solidariteit met Congo? Er vielen meer dan zes miljoen doden in 30 jaar. Hoe lang nog voor er wordt gereageerd door de internationale gemeenschap?”

“De bedrijven die mineralen kopen van Rwanda dragen ook een verpletterende verantwoordelijkheid. Sommige zijn zich zelfs in Rwanda komen vestigen. Deze bedrijven financieren rechtstreeks de oorlog. We vragen aan de EU om de hele toeleveringsketen in kaart te brengen. Om er zeker van te zijn dat er geen bloed kleeft aan de mineralen die worden aangekocht.”

De nood aan mineralen is een rechtstreeks gevolg van het kapitalisme.

“Inderdaad. Vandaag woedt er een economische oorlog tussen de VS, China en de EU. Alle zeldzame mineralen bevinden zich in Afrika, en met name in Congo. Kolwezi is de kobalthoofdstad van de wereld. Het kapitalisme fungeert volgens een meedogenloze logica: grondstoffen lokaliseren en zich die tegen elke prijs toe-eigenen. Conflicten aanwakkeren en spanningen tussen bevolkingsgroepen opstoken maken deel uit van het recept.”

Op 27 juni werd een vredesakkoord ondertekend tussen Rwanda en de DRC. Wat betekent dat voor de twee landen?

“Om te beginnen draait dit akkoord het dominante narratief op zijn kop. Het roept Rwanda ter verantwoording. Beide landen worden zo op het matje geroepen om hun geschillen gezamenlijk op te lossen. Maar we vrezen dat Rwanda zal weigeren om samen te werken, want het haalt enorme financiële winst uit het conflict.”

“Er is echter één element dat ons hoopvol stemt: de bemiddeling van de Verenigde Staten. Een commissie met vertegenwoordigers van beide landen moet zich – onder Amerikaans toezicht – buigen over de oorzaken van het conflict. We mogen niet vergeten dat de VS doorheen de oorlog de belangrijkste steunpilaar van Rwanda zijn geweest. Als zelfs zij nu vastberaden lijken om een einde te maken aan het conflict, kunnen we toch een beetje optimistisch zijn. De VS hebben de politieke overmacht en de middelen om druk uit te oefenen op Rwanda. Toch blijven we voorzichtig met ons optimisme. Er blijft bezorgdheid, want de Europese Unie – en vooral Frankrijk – blijft Rwanda steunen in deze situatie.”

“De echte garantie op een langdurige vrede is de vastberadenheid van het Congolese volk. In alle provincies van het land zetten burgers zich in voor de verdediging van de bezette gebieden. Rwanda zal er niet mee wegkomen zonder gevolgen.”

Welke houding verwacht u van België?

“Zonder de druk van een sterke en gecoördineerde internationale coalitie zal er geen duurzame oplossing komen voor het oosten van de Democratische Republiek Congo. België speelt een essentiële rol door zijn historiek met het land. Alle Europese instellingen bevinden zich op haar grondgebied. Ze kan zowel druk zetten op de Europese Unie als invloed uitoefenen op andere landen zoals de Verenigde Staten, omdat ze ook met hen overlegt. Maar dan moet België dat pleidooi ook echt voeren op het internationale toneel. Na dertig jaar oorlog is het meer dan genoeg geweest.”

Heeft België vooral door haar koloniale verleden een belangrijke rol te spelen?

“Absoluut. Wanneer het over de DRC gaat, is België minstens op de hoogte, zo niet actief betrokken, bij alles wat er gebeurt. Ze draagt een historische verantwoordelijkheid. Pijnlijk detail: het mijnbouwakkoord tussen de EU en Rwanda werd ondertekend tijdens het Belgische voorzitterschap van de Europese Raad.”

In België voorziet de nieuwe regering lagere budgetten voor internationale solidariteit. We zien dezelfde evolutie bij veel andere landen, zoals de Verenigde Staten. Wat zullen de gevolgen zijn op het terrein?

“De aankondiging van besparingen op de budgetten voor internationale samenwerking baart ons grote zorgen. Op het terrein zullen deze besparingen ongetwijfeld directe gevolgen hebben. De programma’s van activistische organisaties, mensenrechtenverdedigers en het maatschappelijk middenveld zijn hier vaak afhankelijk van en zullen rechtstreeks worden getroffen.”

“Nochtans vervullen deze organisaties een fundamentele rol: ze documenteren schendingen van mensenrechten, informeren de bevolking, geven opleidingen aan jongeren, rusten ziekenhuizen uit met nieuw materiaal en dragen bij aan de bredere gemeenschapsontwikkeling. Deze hulp is onmisbaar, des te meer in de huidige context van oorlog en extreme armoede. Net op het moment dat de hulp het hardst nodig is, besluit men ermee te stoppen.”

Als u een boodschap mocht sturen aan de besluitvormers van de hele wereld, wat zou dat zijn?

“Laten we voluit voor vrede kiezen, overal ter wereld. Een halt toeroepen aan onrechtvaardigheid, internationale hypocrisie en dubbele standaarden. Wat in het Westen als een oorlogsmisdaad wordt beschouwd, wordt door dezelfde landen afgedaan als een “perifeer conflict” wanneer iets gelijkaardigs zich in Afrika afspeelt. Er wordt weggekeken.”

“Wij eisen gerechtigheid voor de Democratische Republiek Congo. De verantwoordelijken voor dertig jaar oorlogsmisdaden moeten voorkomen bij de internationale rechtbanken. Het heeft meer dan zestig jaar geduurd om de moord op Patrice Lumumba de nodige erkenning te geven. Beter laat dan nooit… Maar we mogen niet opnieuw zo lang wachten om internationale rechtvaardigheid te verkrijgen. Dit is een eis van het Congolese middenveld: gerechtigheid voor de DRC. Niemand staat boven de wet. Wie een misdaad tegen de menselijkheid begaat, moet daarvoor verantwoording afleggen.”

Sinds het afnemen van het interview is er een staakt-het-vuren ondertekend tussen de door Rwanda gesteunde gewapende groep M23 en de regering van de DRC. Meer info hier.

© Photos : Johanna de Tessières – Solsoc