De aftrap voor het WK Voetbal in Qatar is gegeven. Werknemers hebben dit WK de afgelopen jaren al duur betaald, sommigen zelfs met hun leven.

Dit wereldkampioenschap werd al ontsierd door de dood van enkele duizenden migrantenarbeiders tijdens de bouw van stadions, wegen, hotels, enzovoort. Uitbuiting van arbeiders was troef, ook al zou zonder hen dit evenement niet mogelijk geweest zijn.

Wat zijn de eisen van de vakbeweging? Hoe kunnen we voorkomen dat dit in de toekomst opnieuw gebeurt? We praten hierover met Gianni De Vlaminck en Brahim Hilami, allebei federaal secretaris voor de bouwsector bij de Algemene Centrale.

Situatie van migrantenarbeiders

Eerst een cijfer. Volgens een onderzoek van het Britse dagblad The Guardian heeft het gebrek aan veiligheid op bouwplaatsen tijdens de aanleg van infrastructuur, de afgelopen tien jaar niet minder dan 6.750 werknemers het leven gekost. Dit cijfer wordt betwist door de Qatarese autoriteiten en de FIFA, maar volgens andere stemmen onderschat het zelfs de realiteit.

“Alle arbeiders die we ter plaatse ontmoetten waren migranten,” herinnert Gianni zich. In feite werken niet minder dan twee miljoen migranten in Qatar. Dat is meer dan 90% van de beroepsbevolking van het land. Ze komen uit Azië en Afrika en verlieten hun land van herkomst om elders de kost te verdienen. Ze werken op bouwplaatsen, maar ook als schoonmaaksters, taxichauffeurs of obers in restaurants en hotels…

Gianni en Brahim werden bijzonder getroffen door de arbeidsomstandigheden van huishoudelijk personeel. Brahim herinnert zich het verhaal van een werknemer, een vrouw die van de ene op de andere dag door haar werkgever werd ontslagen en die het risico liep het land uit te worden gezet.

Schendingen van rechten

De arbeidsomstandigheden komen neer op uitbuiting en dwangarbeid. Brahim: “Om een baan te krijgen moeten sollicitanten zogenaamde ‘wervingskosten’ betalen aan bureaus in hun thuisland. De meeste doen er maanden, zelfs jaren over om dit bedrag terug te betalen.  Zodra zij een baan kregen, liepen sommigen van hen in de ‘Kafala’-val. Dit systeem, dat nu gedeeltelijk is afgeschaft (zie hieronder), houdt in dat de werkgever hun paspoorten in beslag neemt. Daardoor kunnen ze niet van job veranderen of het land verlaten.

Maar de niet-betaling van het loon is de belangrijkste klacht van de migrantenwerknemers.

Verantwoordelijkheid FIFA

De werkomstandigheden tijdens het WK zijn niet alleen de verantwoordelijkheid van Qatar, maar ook van de FIFA (Fédération Internationale de Football). Door een oogje dicht te knijpen is de FIFA medeplichtig aan schendingen van de rechten van werknemers.

In een in mei gepubliceerd rapport toonde Amnesty International aan dat de FIFA bij de toewijzing van het WK voetbal aan Qatar in 2010 niet de nodige maatregelen heeft genomen om de risico’s voor de werknemers te beperken.

Na internationale druk van mensenrechtenorganisaties en vakbonden verklaarde de FIFA vervolgens “geïnteresseerd” te zijn in de oprichting van een compensatiefonds voor slachtoffers van arbeidsongevallen op de bouwplaatsen van het WK in Qatar. “Het probleem is dat ze de compensatie willen baseren op Qatarese salarissen en vergoedingen. Het zullen geen grote bedragen zijn. We wachten af. Tot nu toe is er niets concreets,” legt Brahim uit.

Begin november stuurde de FIFA een brief naar de deelnemende landen. De FIFA vroeg daarin de landen om “zich te concentreren op het voetbal” en niet op politieke kwesties.

Onvoldoende vooruitgang

Is alles negatief? Laten we niet vergeten dat sinds 2017 een hele reeks arbeidshervormingen is aangekondigd. Daartoe behoren de wet tot regeling van de arbeidsomstandigheden van huishoudelijk personeel, de oprichting van gespecialiseerde arbeidsrechtbanken om de toegang tot de rechter te verbeteren en de oprichting van het fonds voor de betaling van schadevergoedingen.

De realiteit is anders. “De uitvoering en handhaving van de hervormingen is zwak. De nodige middelen zijn niet ingezet”, betreurt Brahim. Duizenden werknemers zien hun rechten nog steeds geschonden: vertraagde of niet-betaling van loon, weigering van rustdagen, onveilige werkomstandigheden, moeilijkheden bij het veranderen van baan, beperkte toegang tot de rechter.

Aanvallen op vakbondsvrijheid

“Sinds de bekendmaking in 2010 van de toewijzing van het WK 2022 aan Qatar heeft de internationale vakbeweging, waaronder de Building and Wood Workers’ International (BWI), campagne gevoerd om de arbeidsomstandigheden van de werknemers op en rond dit evenement te verbeteren”, zegt Gianni.

Als gevolg zijn er enkele verbeteringen tot stand gebracht. Daartoe behoort de gedeeltelijke afschaffing van ‘Kafala’ (het systeem dat migrerende werknemers onderwerpt aan de willekeur van de werkgever), maar waarvan het verbod vaak wordt geschonden. Er zijn meer inspecties op bouwplaatsen. Een minimumloon werd ingevoerd.

Helaas hebben migrantenwerknemers nog steeds niet het recht om vakbonden op te richten. In de afgelopen jaren zijn enkele mechanismen voor werknemersvertegenwoordiging ontstaan, maar collectieve actie is niet mogelijk. Vertegenwoordigers kunnen alleen individuele klachten indienen bij de werkgever.

Het Internationaal Vakverbond (IVV), waarvan het ABVV lid is, lobbyt bij de FIFA en de Qatarese autoriteiten voor de oprichting en erkenning van een centrum voor migrantenwerknemers. “Dit centrum zal de werknemers helpen hun rechten te begrijpen en te verdedigen, hun belangen vertegenwoordigd te zien en advies en opleiding te krijgen”, voegt Brahim eraan toe.

Wat nu?

“De toewijzing van het WK aan Qatar was verkeerd en een gevolg van corruptie,” zegt Gianni. “Maar de boycot is in dit stadium zinloos, omdat het te laat is. Alle stadions zijn gebouwd. Het is nu van essentieel belang dat de hervormingen in Qatar werkelijk worden uitgevoerd.”

Dit blijft een uitdaging, vooral in het tijdperk na de wereldbeker. Zodra de schijnwerpers en media-aandacht zijn verschoven naar het volgende sportevenement.

En dat is het punt. Hoe zit het met grootschalige sportevenementen in de toekomst? In andere landen waar de mensenrechten, het milieu en/of de rechten van werknemers niet worden gerespecteerd? Volgens Brahim “spelen ook de federaties en organisaties die dergelijke evenementen organiseren, de sponsors en de deelnemers een rol. Eerbiediging van de mensenrechten en erkenning van de vakbonden in de kandidaat-gastlanden moeten een voorwaarde zijn voor deelname en voor de organisatie van het evenement.”