Nieuws

“Sinds de Middeleeuwen bestaat onderscheid tussen goede en slechte armen”

“Sinds de Middeleeuwen bestaat onderscheid tussen goede en slechte armen”

“De geschiedenis van de sociale rechten is nauw verbonden met de geschiedenis van armoede, of de geschiedenis van de strijd tegen de armoede.”

Claudine Marissal, doctor in de hedendaagse geschiedenis aan de ULB, over de geschiedenis van de sociale strijd en de sociale zekerheid.

Sociale zekerheid: strijd en dromen

We beginnen in de negentiende eeuw. De arbeider is een werktuig. Zonder rechten of opleiding is hij onderworpen aan de wil van de werkgever. “België was een van de eerste geïndustrialiseerde landen. Het was een periode van economische opleving. De textiel-, kolen- en metaalindustrie bloeiden. Tegelijkertijd was de ongelijkheid groot en het lijden immens. De bazen hadden alle rechten, de arbeiders geen.”

Geen politieke rechten, geen recht op onderwijs, geen vakbondsrechten, geen zorgbeleid. Kinderen beginnen op driejarige leeftijd in de textielfabrieken. Staken was verboden en leidde tot gevangenisstraf. Er bestonden geen arbeidscontracten en werknemers kregen zelf de schuld wanneer ze slachtoffer werden van een arbeidsongeval.

De ‘landloperswet’ bestrafte mannen die niet werken, en onderdrukte de armen, de bedelaars, de werklozen.

Dwangarbeid

Marissal: “Er is een verband tussen deze wetten tegen landloperij en dwangarbeid. De geschiedenis van de sociale rechten is nauw verbonden met de geschiedenis van de armoede, of de geschiedenis van de strijd tegen de armoede.”

“Sinds de Middeleeuwen wordt een onderscheid gemaakt tussen goede en slechte armen. De goede armen zijn zij die niet kunnen werken: zieken, ouderen. Ze verdienen hulp. De slechte armen zijn zij die worden geacht in staat te zijn om te werken. Ze worden gestigmatiseerd, ze worden tot dwangarbeid gedwongen … Deze versie van de slechte armen komt door de eeuwen heen herhaaldelijk terug, om een bestraffend beleid te rechtvaardigen.”

Minachting

Deze minachting voor de arbeidersklasse, voor de armen van die tijd, deed uiteraard een vlaag van protest opsteken. Onder de arbeiders zelf, natuurlijk, maar zelfs leden van de burgerij kaarten de miserabele toestand van de arbeidersklasse van die tijd aan.

“Industrie is een vruchtbaar veld, waar ieder zijn taak moet hebben en zijn beloning moet vinden. Wij maken er een vechtarena van, waar de sterksten met de buit aan de haal gaan, terwijl de zwakken geruïneerd en verwoest achterblijven”, schreef de Belgische doctor in de rechten, advocaat en journalist Edouard Ducpétiaux in 1843. “Wat is de huidige basis van de relatie tussen de meester en de arbeider? Egoïsme. Ieder voor zich, dat wil zeggen, alles voor zichzelf, en niets of zo weinig mogelijk voor de andere. Dit is het kwaad. Uit deze tegenstelling van belangen, uit dit gebrek aan eenheid, zou een blinde en bittere strijd voortkomen.”

Persoonlijk verantwoordelijk

“Solidariteit was geen begrip dat in de negentiende eeuw volop werd verdedigd”, vervolgt Claudine Marissal. “Katholieke en liberale regeringen waren van mening dat arbeiders zelf verantwoordelijk waren voor hun armoede en deden hier dan ook weinig tot niets aan. Liefdadigheidsorganisaties verleenden tijdelijke hulp aan de meest behoeftigen, maar dit alles hing nog steeds af van privé-initiatieven en giften.”

Van liefdadigheid naar solidariteit

De geschiedenis van de sociale zekerheid is welbekend. Er werden onderlinge hulpfondsen opgericht, aanvankelijk op vrijwillige basis, de mutualiteiten. Dit was onvoldoende voor het probleem van de welig tierende armoede. Arbeidersorganisaties werden gestructureerd, met de oprichting van de BWP, coöperatieven en de eerste vakbonden in 1885.

De rellen van 1886, vooral in Wallonië, gaven de aanzet tot sociale vooruitgang. De arbeidswereld stond in rep en roer, in een context van ernstige economische crisis. Opnieuw betaalden de arbeiders een hoge prijs. Bij een schietpartij in Roux kwamen negentien werknemers om het leven en raakten vele anderen gewond. Achttien arbeiders werden aangeklaagd, waaronder vakbondsleiders die tot 20 jaar dwangarbeid werden veroordeeld. Onder druk van het volk kregen zij twee jaar later genade, maar werden zij tot ballingschap veroordeeld.

“De burgerij was bang,” vervolgt Claudine Marissal. “Een zeker bewustzijn volgde, en de oprichting van een arbeidscommissie. De bevindingen van deze commissie waren alarmerend. De eerste sociale wetten zijn tot stand gekomen tussen 1887 en 1914. De vakbonden werden in 1898 erkend. Toen werd de Syndikale Kommissie opgericht. Het was de voorloper van de ABVV.

Sociale zekerheid

De periode tussen WOI en WOII werd gekenmerkt door diepe crises. Migratie, de terugkeer van strijders van het front en massale werkloosheid in de jaren ‘30. Om nieuwe sociale onrust te voorkomen, werden sociale wetten ontwikkeld.

De Internationale Arbeidsorganisatie zag in 1919 het levenslicht. In datzelfde jaar werd ook de automatische loonindexering ingevoerd. De achturige werkdag werd ingevoerd in 1921 en de verplichte pensioenverzekering in ‘24-‘25. Tot, beetje bij beetje, de oprichting van de sociale zekerheid in 1944.

Aanvallen

Het systeem bestaat nog steeds en is een krachtige buffer tegen armoede. Maar de aanvallen op de sociale zekerheid nemen toe, en het monument krijgt rake klappen. Ook armoedeorganisaties vinden dat er nog steeds te veel naar de armen zelf gewezen wordt als verantwoordelijk voor hun situatie.

“In de jaren ‘70 was het neoliberalisme in opmars. We zagen een terugkeer van het stigmatiserende discours over de ‘luiheid’ van werklozen. Activeringsbeleid werd ingevoerd. Vandaag de dag zijn we nog steeds bezig de sociale bescherming ter discussie te stellen en uit te hollen. Gelijkheid is nog steeds een uitzondering in de geschiedenis. De droom lijkt voorbij te zijn. Toch is sociale zekerheid een ongekend bolwerk tegen armoede. Het is aan de historici om bij te dragen tot de opwaardering en bescherming ervan.”

Facebooktwitter

Een reactie achterlaten

Je e-mailadres zal niet getoond worden. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Lees ook x

De Nieuwe Werker

FREE
VIEW