Mantelzorgverlof mag geen luxe zijn die slechts enkelen zich kunnen veroorloven. Daarvoor zou het statuut van mantelzorger opgewaardeerd moeten worden.

Op 23 juni is Dag van de Mantelzorg. Mantelzorgers zijn mensen – meestal vrouwen – die als niet-professioneel zorgen voor een ouder, een bejaarde, een ziek of gehandicapt familielid of andere naaste. Mantelzorgers zijn bijzonder waardevol voor de samenleving. Veel mantelzorgers combineren mantelzorg met een andere dagtaak en kunnen het zich om financiële redenen niet veroorloven om het verlof op te nemen waar ze recht op hebben. Het inkomensverlies is te groot.

Enkele cijfers

Eerst een paar cijfers van de gezondheidsenquête van Sciensano. In de ruimste zin van het woord zouden in ons land bijna 900.000 mensen op een bepaalde manier mantelzorger zijn.

“In België verleent 12,2% van de bevolking (van 15 jaar en ouder) ten minste eenmaal per week hulp of zorg. In het Waals Gewest is het percentage mantelzorgers (15,1%) hoger dan in Vlaanderen (10,7%) en het Brussels Gewest (10,6%). Het percentage mantelzorgers is hoger bij vrouwen (14,2%) dan bij mannen (10,1%) en bereikt een hoogtepunt in de leeftijdsgroep 55-64 jaar (21,9%). Deze leeftijdsgroep staat bijvoorbeeld vaak in voor de hulp aan één van de ouders.

13% van al deze verzorgers besteedt 20 uur of meer per week aan de ondersteuning of verzorging van één of meer mensen.

Verdiende maar ingewikkelde erkenning

Van alle mantelzorgers in België zijn er iets minder dan 13.000 geregistreerd, of als zodanig erkend. Het gaat om mensen die via hun ziekenfonds stappen ondernamen om dit statuut, dat eerder symbolisch is, te verkrijgen en hun recht op bepaalde vormen van bijstand te openen, of zelfs op het zeer recente ‘thematisch verlof’ dat op hen van toepassing is.

“In sommige gevallen kan de erkenning als mantelzorger rechten openen. Op gemeentelijk niveau in het bijzonder. Maar de procedure is zeer strikt. Het recht op verlof is nog strikter. En de vervangingsuitkering is zo laag dat de mensen het niet doen”, zo legt men ons op de ABVV-studiedienst uit.

Het kan, maar …

In 2021 kozen minder dan 500 mensen voor thematisch verlof voor mantelzorg. Dit verlofstelsel stelt de werknemer in staat zijn of haar prestaties gedurende een bepaalde periode deels of volledig stop te zetten om hulp of bijstand te verlenen aan een kwetsbare persoon: een zieke, bejaarde of iemand met een handicap. Het hoeft niet per se te gaan om een familielid.

De aanvraag gebeurt via de mutualiteit. De uitkering is forfaitair, en wordt dus niet berekend in functie van het inkomen. Helaas is het inkomensverlies voor de meeste werknemers te groot om het zich te kunnen veroorloven.

In de privésector bedraagt de voltijdse uitkering 828,45 euro in 2022. Dit is onder de armoedegrens. Daarom wordt het systeem zeer weinig gebruikt. De overige bedragen vind je op de RVA-website.

Gezondheidseffect van mantelzorg

Uit het onderzoek van Sciensano blijkt ook dat deze informele bijstand negatieve gevolgen kan hebben voor de gezondheid van de verzorger. Dit gaat over stress, depressie, onbehagen, pijn, enzovoort.

Daar zijn verschillende redenen voor: verdriet bij het zien van een ziek familielid, angst om hem of haar te verliezen, vermoeidheid door de opgeslorpte tijd en energie, eventuele fysieke inspanningen (om de persoon op te tillen, huishoudelijke taken uit te voeren …). Dit effect op de gezondheid hangt zeker af van de aard en de intensiteit van de verleende bijstand.

Het probleem wordt nog groter als de mantelzorger nog werkt en moeite heeft om privéleven, werk en zorg te combineren.

De Dag van de Mantelzorg is een gelegenheid om deze mantelzorgers te eren. Het ABVV herinnert eraan dat het recht op waardige zorg voor een ziek familielid of een naaste op leeftijd geen luxe mag zijn die voorbehouden is voor hoge inkomensgroepen.

“Het ABVV wil dat een uitkering het inkomensverlies effectief compenseert en vraagt een verlenging van het verlof tot zes maanden volledige onderbreking.”

Marie-Laure zorgt voor haar moeder

Mantelzorger Marie-Laure is 53 jaar oud. Zoals veel mensen van haar leeftijd zorgt zij voor haar 80-jarige moeder, die al jaren ziek aan het bed gekluisterd is.

Marie-Laure en haar zus wilden dat hun moeder zo lang mogelijk thuis kon blijven wonen. Ze werken allebei en delen de zorgtaken. Er is dagelijks ook professionele hulp, maar die volstaat niet.

“Ik spendeer ongeveer vijf uur per week aan op-en-af rijden en zorgtaken, afgewisseld met mijn zus. We hebben een systeem van thuishulp opgezet: verpleegsters, verzorgsters, kinesitherapeuten, bezorgde maaltijden … Wij zorgen voor de avondmaaltijden en de boodschappen. Daarnaast moeten alle betrokkenen natuurlijk een beetje gecoördineerd worden, en de administratie en medische afspraken geregeld. Het is moeilijk om de tijd die we echt aan onze moeder besteden te becijferen.”

Marie-Laure werkt nog steeds voltijds en verplaatst zich soms tot meer dan honderd kilometer van huis. De organisatie is nogal strak, en de stress is reëel. “Ja, het heeft een invloed op het mentaal welzijn. Ik zie dagelijks hoe het met mijn moeder gaat. Als ze een mindere dag heeft veroorzaakt dat bijkomende stress. Het papierwerk is ook heel lastig. Gelukkig zijn we met z’n tweeën.”

Wat met de mogelijkheid van officiële erkenning als mantelzorger en thematisch verlof? “Het hangt allemaal af van ieders persoonlijke situatie. Vandaag kan ik het me niet veroorloven. Wat als de situatie van mijn moeder verslechtert? Ik weet het niet … Het zou sowieso moeilijk zijn. Met zulke lage uitkeringen, is het niet vanzelfsprekend je werk te onderbreken.”